Оваа книга настанa, без грам претходна примисла дека ?е биде баш тоа - книга. Текстовите поместени во неа, се напишани, а дел од нив об?авени на мо?от веб са?т (www.ristolazarov.com) во текот на оваа, 2012 година. Исклучок прават неколку текстови од последниот циклус и датумот на нивното об?авува?е е означен.

Еден ден, не во неко?а ко?знае колку далечна иднина, сепак ?е мора да им одговориме на поколени?ата по нас - што правевме ние во овие сматни и тешки времи?а, кога пред очи ни се разнебидуваа а? идеалите, ами и државата?

Ете, затоа решив ракописиве да ги стокмам во книга, да посведочат дека драмите на ова време не ги оддремавме лагодно.

Други мотиви мене одамна не ме влечат, ве?е сум доволно возрасен.

Авторот

КО?И

Ко?ите се живи створови, тадури и кога се од бронза.

Зависи од бунарот од ко?а ука ?е црпите: за ко?ите се есапи дека изронувааат од зем?ата или од длабочините на морето и како такви галопираат во крвта, ги брануваат дамарите. И кога галопираат, и кога летаат – донесуваат и смрт, и живот. Огнови прескокнуваат, води препливуваат.

Митологи?ата, онаа античката, е полна со ко?и. А и со ко?аници. Спроти ко?от и ко?аникот. И обратно. Митовите не би биле митови, ако во нив сите ко?и се – небески ко?и. Од секое ждребе не бидува Пегаз, а само то? го видел Зевс од два метра и му ?а однел мол?ата. Онаа мол?а што потем Зевс им ?а раздавал на сите: на воини, морепловци, а и на поети. Од тие времи?а до денес нема поет ко? да не ?а допрел мол?ата. Мнозина се ?ишнале од неа, на мнозина им влегла в глава и им татни ли, татни. Без грмотевици не се стасува до Олимп. А и со грмотевици не се затскрива лажната ко?ско-ко?аничка кочоперност.

Некои ко?и влечат сончеви коли и се капат во сончевина. Други ко?и се црни, гласници на смртта, на пропа?а?ето.

Сите народи, без исклучок, им се радуваат и ги опеваат ко?ите. Има песни за ко?и врани, што играат и се перчат на ливади, покра? реки. Има ко?и лекокрили, и ко?и а?амии, што ги ?аваат оние кои пи?ат вино, ем раки?а. А има и ко?и коишто пи?ат вино ем раки?а, како оно? Шарко, што редовно си го добивал делот од Крале Марко. Шарко и Марко, вино и раки?а, саб?а и боздоган. Спроти нив Црна Арапина, а некаде и дрочни ко?и, берберски. Има казани?а за ко?и сенатори, а и за ко?и обични пратеници, долнодомски.
За некои ко?и се вели дека се а?гарлии, брзоноги и брзооди. Има и ко?и брзозбори. Во песните, а и во животот, ?е сретнете и дуветлиски ко?и ка?што пасат трева чемерница, кира?ински ко?и, па ко?и раванлии, пула?лии, шарацлии.

Некои ко?и се ептен мали, ко?чи?а, и служат претежно за разонода на посетителите на зоолошките градини. И од нив има помали, пластични ко?чи?а, во луна парковите. Тие, на?малите, галиба, оставаат тра?ни фрустрации ка? некои ко?о?упци, кои си се замислуваат како принцови на бели ко?и. Ним не им помагаат ни ил?ада ба?ачки.

Освен во песните, ко?и има и во ликовните галерии: насликани, или излеани во бронзи. Некои такви ко?и се заштитни знаци на нивните стопани: Мештрови?, Бербер, Серафимовски, Георгиевски, Манев... Ги има и ка? Исак Бабел, цела ко?ица, ама современите ко?о?упци не ?а фермаат многу, ка? се на?де меретли?а да биде баш – црвена! За да биде кавалери?а, како во народните песни, треба да се потрефат боите, според вкусот на ко?о?упците. По мерка на таквите вкусови не се баш ни белите ко?и, како оно? на маршал Жуков во Берлин. Што да се прави: ко?и и вкусови.

Ка?што има ко?и, има и ко?аници. Има и ко?ари, ко?арки – цели родослови. Некои врапци се нарекуваат ко?опарци.

Ка?што има ко?и, има и ко?ушници – обични штали или баш ко?ушници, со пет ?везди. Спроти ко?ушниците и – ко?ушарите. Не дека нема разлики ме?у нив, ама ко?ушарите си се ко?ушари – пове?е карактер, помалку професи?а. Ко?ушарите, во принцип, милуваат цели градови, тадури и држави да ги гледаат како ко?ушници. Господарите се ?авачи, или фа?ачи на облога на ко?ските трки. На ко?ушарите им даваат да од?аваат по некое крукче и толку. Сето друго е тимаре?е на ко?ите, брка?е на ко?ските муви и исполнува?е на другите ко?ски потрепштини.

И денес, кога значително е редуцирана нивната улога, не може да се рече дека ко?ите не се во мода. И оние што споко?но шетаат низ тревниците во центарот на градот, и оние кои „само што не кинисале“, бронзени, истопорени на плоштадите. Ко?и, ем ко?аници. Бабачки – се величаат себе си, а уште пове?е водачот – победник, неговата слава и триумф. Можеби затоа некои ко?и се истопорени на некои триумфални порти, а други доа?аат до сопствениот кип – низ триумфалните порти. Ко?олупците, такви какви што се, кои не ?авнале ни муле, се перчат со ко?ите, како оние а?амиите во народната песна. Забораваат дека, кога ?е им збоктиса и кога ?е им се истенчат дебелите ко?ски нерви, некои ко?и удираат со копитото средчело, како во песните на Ацо Шопов.

Ко?ите кога влечат, влечат во тро?ки. Во тро?ки се влечат и цели партиски устро?ства. Некаде се спомнуваат и четворки, и четири ко?и дебели. Ама и четири ко?и со четворицата ко?аници на апокалипсата, кои, како што се знае, на?накра? се струполуваат врз римското царство. Не?се, в?убениците во ко?ите речиси без исклучок го прескокнуваат поглав?ето за четворицата ?авачи на апокалипсата. Пове?е милуваат да си претставуваат дека ко?ите секогаш влечат сончеви коли.

Кога се во блажен занес, ко?о?упците севезден си велат и си преповторуваат во себе: на ко? сум, на ко? сум. Неоти не знаат дека во животот, како и во песните, бива од ко? да се падне на магаре и тоа на криво магаре. Дури тогаш кочоперните ко?аници го сфа?аат вистинското значе?е на извикот: ко?у низаеден! Сами си се мамат дека извикот му е упатен другему, ?оа не знаат дека самомаме?ето има ограничен рок на употреба. Кога ?е сфатат дека е готово со самомаме?ето, ко?ите низаедни, гледаат дека е доцна за подвиткува?е опаш. Камшикот тогаш игра во други раце.



МАГАРИ?А

Има скудни и на?скудни времи?а, бу?етски, морални и секакви други дефицити, ама со магари?а никогаш и никаде не била скудна живеачката. Ако немало и ако нема магари?а – како ?е се па?а од ко? на магаре? И каде ?е се па?а? Ако нема магари?а, кому ?е му се подвикне среде лутина, со причина или туку така под облака: магаре едно! Има разлика кога некому ?е му подвикнеш дека е ко?, а другему дека е магаре. За ко?от никогаш не се испеала ниту една шегоби?на, тадури навредлива песна, а за кривото магаре ехехееее?, колку да сакаш. Често и накриви песни. Цела антологи?а на накриви песни, за криви магари?а. Криви – прави, ко? ?е носи вода на свадба ако не се магари?ата? Пове?есло?на е, што би рекле учените, улогата на магари?ата. Па, и на магарешкиот живот.

Магари?ата имаат многу знаци за распознава?е. Се огласуваат од далеку, рикаат во дворови, рикаат по ливади и по поли?а, а има и урбани магари?а коишто рикаат каде што не им е баш местото – на плоштади, на пример, на големи народни собири, на конференции. Надрикува?ето им е омилена забава на магари?ата. А и се мачат магари?ата да си го контролираат рика?ето, се натпреваруваат во култивирано и естетизирано рика?е. Им стокмила природата уши магарешки, па ?оа слушаат префинето, како првородени слухисти. Мижи Асан да ти ба?ам. Уште има и магари?а што по цел ден си ги гледаат ушите во огледало, толку им биле убави, та забораваат да зобнат нешто од толку огледува?е. Оно? Нарцис од митските кладенци може само вода да им носи на магари?ата в?убени во своите уши и во огледалата. Гледате, ете, се на?де неко? и на самобендисаните магари?а да им носи вода, не биле само тие за носе?е вода на свадба.

Сега, што ушите магарешки за некого се топки варени, тоа е друга работа и нема врска ни со огледалата, ни со кладенците.

Инаку, општо е познато дека често бидува товарено магаре да не знае што носи. Ни на пле?и, на самар, ама ни во главата. Од такви магари?а да те варди господ. А инаетливи, баш магарешки инаетливи магари?а. Како на мост. Вика? им уш, чуш, чунш – ?ок ?анам, нема мрда?е и нема врве?е преку мостот. Допрва ?е се испитува како ?е функционира магарешкиот инает при минува?ето преку новите мостови, оти магари?ата сè уште не знаат дека дошла епохата на ?акне?е на нивниот инает, тоест на изградба на нови мостови и мовчи?а. Мостови и на суво, ако треба – да ги премостуваат улавштините, на пример, полесно да се врви од една до друга недоветност, од еден до друг магарешки инает.

Ако некому некогаш му текне да направи магаре од бронза, тогаш тоа мора да биде поставено среде мост. Со оглав или без оглав, сеедно. Ако е за право, можеби е поправедно да се направи паметник на магарешкиот оглав, отшто дере?ето е такво, како во прастарите песни за магари?ата: оглав имам, магаре немам, пусти сиромав...

На самарот магарешки се товараат многу ветува?а, цели иднини се товараат. Откако ?е се утврди дека во вре?ите и нема некои асолни ветува?а, туку пове?е нечист воздух, на лесноверните им следува поуката: држ’ се Маро за опашката. А ни од опашки, ни од држе?а фа?де нема, белки во тоа не треба нико? да се уверува. Освен оние кои безпоговорно им веруваат на магари?ата. И децата знаат дека магари?ата не се за верува?е, ами за онаа играта крива магарица. Зошто во игрите е крива магарица, а во песните криво магаре, ?е треба да об?асни некое здружение за заштита на правата на магари?ата, па можеби и неко?а магарешка феминистичка асоци?аци?а. Од каде да знаеш, светот е преполн изненадува?а!

Магари?ата, освен криви, можат да бидат и дрти, можат да бидат и селски, разни. Има една посебна сорта магари?а, буриданови магари?а, и тие му припа?аат на интелектуалниот свет, што, ме?у другото, потврдува дека ме?у интелектуалците има мнозина магарешки мислители и метафоричари. Од судбината не се бега. А освен интелектуалците, и буридановите магари?а да ти имале судбина и тоа да ми ти било баш склоноста кон слободата на вол?ата, што ни од далеку нема врска со магарешкото инаете?е на сред мост. Проста како грав изгледа вол?ата на буридановото магаре: упорно да стои ме?у два сосема еднакво оддалечени пластови сено и биде??и не е во состо?ба да се определи ниту за еден, магарето скапува од глад. Ни ваму, ни таму. Ем му иска, ем не му стиска.

Магари?ата се инаку достоинствени и горделиви суштества. И можеби затоа во новите времи?а на?многу им фали некаков, на?накра? и каков било – Санчо Панса.

Нема магаре и магариштар што не знае дека магарешката клупа не е измислена за ?абе.



КУЧИ?А

Се рекло и не се згрешило: песовите (кучи?ата) се вистински, верни и искрени при?атели на лу?ето. Голема тежина има во нивниот лавеж: нико? не треба да ги потсетува, нив, верните песови дека на?тешко е во живеачката да врвиш низ верноста. Како што нико? не треба да ги потсетува дека лавежот им е универзален говор, со безбро? суптилни ни?анси.

Е сега, ме?у тие суптилни лавежи спа?аат и оние кога псите си ла?ат, ла?ат, ама карваните си врват, врват. На ил?ада собири на кучешката солидарност категорички е заклучено дека кучи?ата не се виновни што карваните не го почитуваат демократскиот карактер на кучешките лавежи.

Од друга страна, куче што лае - не каса. Приврзаниците на демократското лае?е никако не прифа?аат дека ла?ачката демократи?а така станува – штрбава демократи?а. На некои кучи?а им одговара, како на им одговарала, штрбавоста на демократи?ата. Кучи?ата ла?ат и кога „лоши лу?е идат“ што е опеано и во некои народни песни. Но, никако не било препорачливо баш тие песни да се пеат кога во офици?ална посета на селото/градот ?е дошол неко? главатар „од горе“. Кога доа?але тие „од горе“ кучи?ата замолкнувале, не им давале дури ни на тукушто окотените кутри?а да цимолкаат. Има време за лае?е, цел еден живот, кучешката година на живее?е и онака се множи со седум. А за седумката како бро? има секакви толкува?а. Главно се врзуваат со сре?ата и воопшто не е за чуде?е што има модерни кучи?а кои на своите крчми закачуваат фирми „Ка? седумте лавежи“.

Севезден се множат кучи?ата касапски. Тадури и обратнопропорционално од бро?от на касапниците: колку помалку касапници – толку пове?е кучи?а касапски. Нивна животна цел: на каков и да е начин да се докопаат до коска, после цели кучешки глутници не можат да им ?а земат. Нивна животна навика: да глодаат цел живот.

Кучи?ата во ?авните служби се дресирани кучи?а. Да ла?ат: фатете го крадецот, фатете го крадецот, а од друга страна, ако не ги фатат, за пет-шест години ?авна служба да станат милионери. Не е лесна ?авната служба на некои кучи?а. Сите им завидуваат, а само тие си знаат колку кучешка пот сака за збогатува?е на брзина. Што не значи дека нема и кучи?а бади?ал?ии, оние кои се поклонуваат пред ба?ракот на изгубеното време. А пота?ум се надеваат на паметник. Ако не друго, барем паметник на изабеното време и на изла?аното куче. Кучи?ата што сакаат да останат пота?ум, се кучи?а далавер?ии. Кога би играле шах, би биле можеби кучи?а та?ни секунданти, дошепнувачи со мобилни телефони.

Дресираните кучи?а, додека трепнеш, ?е го прона?дат и на?црниот ?авол, во на?длабоката дупка. Особено ако е од спротивставениот кучешки табор. За забава и за замачкува?е очи на ?авноста, откриваат дрогирани, шверфцери на дрога и разни други бараби од поситен калибар.

Сите кучи?а знаат да пливаат, а нико? не знае како научиле да пливаат. Арно ама, кучешкото плива?е се брои само на маалските олимпи?ади. Нико? не може да гарантира дали е баш кучешко плива?е кога некои кучи?а ?е се зададат во брзаците за кои,пак, не се знае што носат под распенавената вода.
Ме?у негуваните кучи?а пливачи на?висока цена имаат морските кучи?а. Тие ла?ат само на бродоломци, толку што се фини ?унаци.

Има кучи?а скитници и бездомници, на кои не им е право што на некои други животинки им креваат споменици, а нив ги утешуваат така што им велат дека се споменици кои чекорат. Ем чекорат, ем ла?ат. Живи споменици на слободното лае?е. Ама кусовечни и минливи.

Домашните миленичи?а речиси и не се нарекуваат кучи?а. Тие си имаат фини странски ими?а и, нели рековме, миленичи?а се, од повисокото добро утро. Тие ?адат специ?ална кучешка храна, редовно одат на лекарки прегледи, а им отвораат и детски градинки и училишта. Сè поголем е бро?от на некои клетници кои би се менувале за статус на куче – домашно милениче. Како во оние приказните за ?аглика на ко?а и преостанал клисарот, а не попот. А и онака од секое куче не бидува домашно милениче. Би требало тогаш да се увезува домашна милозливост.

Неодминливи се, нема куртул од бесните кучи?а. Бргу се множат. И касаат обично погрешни лу?е, на погрешно место и во погрешно време. На?многу се вообразени, и на?многу се чаламат бесните кучи?а, уште и ако се закачиле за бесни стопани.

Само насолзените кучи?а нико? не ги забележува. Небаре се насолзени од мераци и милини.



ЛАВОВИ

Мнозина од мо?ата генераци?а првпат видеа лав на големото филмско платно (синемаскоп): онаа позната шпица на Метро голдвин маер, оно? лавот ко? до ден-денес ‘рже ли ‘рже и врти глава... Отпосле до?доа зоолошките градини и „лавовите во живо“, ама оние филмските некако полесно и поненаметливо се врежуваа во се?ава?ата.

На почетокот на македонскиот плурализам, филмските лавови со сила ги натераа да рикаат за партиски потреби и оттогаш, ми се чини, лавовите не се она што беа. Станаа лавчи?а кои што рикаат по нарачка, а тоа не му прилега на едно суштество од цаскиот род. Обратно е - баш лавот е то? ко? ги дава нарачките.
Ете, бргу стасавме до лавот како експонент на царската сорта. Некои народи воопшто немаат таква сорта, ка? другите таа сорта е во изумира?е, овената китка, а ка? третти ?оа служи за украс. Има и такви народи, од ра?а?е републиканци, кои само во зоолошките градини имаат царови, во форма на лавови, ама сепак царови. Поарно лав отколку глушец, а уште поарно лав отколку ништо, или едночудо самопрогласени царови, згора и царски самобендисани. Царови без царски круни. Додуша, некои од нив почувствувале круна на глава, кога се венчавале в црква, ама тоа трае миговно и главно не се памети секогаш како делче од царската судбина.

Царска мо?, тадури и поголема, има и без круна, како што им е познато на сите што сркнале од кое било казанче на Транзици?ата. И што ?ирнале кон на?високата власт, макар и на телевизи?а. Некои од таквите, кои секо?а вечер ви се пикаат дома преку телевизорот, градат споменици на лавови, да има со кого да си ?а мерат мо?та. И мо?та на говорот некаде се симболизира преку лавот, ама царевите таа мо? малку ги интересира. Тие пове?е милуваат да рикаат. Да се знае! Од рика?е се тресат брда и долини, лу?е и животни, а не таму од некакви зборови!

Оние коишто се мерат со лавовите, не се баш по енциклопедиите за животните (не се ни по другите книги, та тие знаат сè) не забележуваат лесно дека лавот-цар има, всушност, два дела: главата и предниот дел ?а олицетворуваат лавовската боженствена природа, а задниот дел (сите знаеме како изгледа то? и кои органи се таму) е олицетворение на човечката природа. Па сега, повелете, навалете царчи?а и царови во изградба!
Лавот е силен. Баш арслан. Ама со сила што не знае и не може да си ?а контролира. Невротичен цар, што не значи дека нема и флегматични лавови, воа?ери и чекачи. Од таквите можеби сака пове?е варде?е.
Тра?-пра? лавовите не се перчат по градските плоштади и по телевизиските дебати. Тие си прават поинакви посоки: ем си ?а кри?ат невротичноста, ем си ги покриваат (со мелни пелени) изопачените нагони, така што наивните може и да поверуваат дека тие, тра?-пра? лавовите, не сакаат деспотска власт (а сакаат, многу сакаат), дека ги поминале сите лавовски скалила на демократи?ата, па според тоа немаат грам потреба некому да му наметнуваат (и тоа брутално) власт и авторитет, тоест авторитарност. Секо? сам си знае колку пати се уверил, а колку пати луто се измамил дека е така.

Што е за право, досега нико? не им оспорил на лавовите дека имаат срца, и тоа какви. За витезите и ?унаците се вели дека имаат лавовски срца. А и за оно? шекспировиот Ричард трети се вели и преповторува дека има лавовско срце. Што не значи дека нема лавови со за?ачки срца. Иронични комбинации на транзиторните епохи.

Лавови ли се, арслани ли се, малку пове?е се користат од авторите кои трошат застарени и банални алегориски фигури. Дури и на некои ангели, ни криви ни должни, им ставаат лавовски ликови: гротеските немаат граници. За што говорат и лу?ето кои си мислат дека имаат лавовска лика и царистички предиспозиции.

Од друга страна, има лавови на кои од устите во градските фонтани им тече вода, за што нико? не нашол логично об?аснува?е, ако не се есапи за логика желбата на невротичните властодршци. Тие знаат зошто е така, ама ете, не ни кажуваат, да чукнеме малку со тоа тимбите, да не чекаме сè на готово од саканите господари!

Секо?а чест на Толсто?, па и на Троцки, да речеме, ама секое новокрстено лавче, и кога ?е порасне - нема да стане лав. Тоест ?е стане, ама само во книгите на родените. Мжеби и на некое партиско ба?раче, ама тие бргу бледнеат. Отшто има многу празници и голема потреба да се истакнуваат пред влезот на зоолошката градина.



ВОЛОВИ

Едно време, проколнато и едноумно, еден самоуправувач пикнат (сетики не по сво?а вол?а) во една мошне популарна драма, се прашуваше: можно ли е, бе, другари, сите ние да сме волови? Неко? на ова би потпевнал „минаха години“ ама тешко неко? ?е фати облога дека праша?ето не држи вода и денес. Напротив, дури. Ка? и да се свртиш – саде се расплодуваат, размножуваат волови (и по неко? бивол, да не би да се поплачат дека се дискриминирани).

Кога да сретнеш вол, си сретнал, велат – добрина, споко?ство, миро?убивост. А?де консензуално, што се вели, да се согласиме дека малку или малку пове?е претеруваат оние кои повлекуваат равенство поме?у воловите и тапоста, глупоста, менталниот засто?. Таквите, кога ?е се размафтаат со пцовки (како воловите кога со опашите се вардат од воловски муви и мушички) за чист еуфемизам го сметаат подвикнува?ето со: волу еден!
А волот како вол. Збунето се прашува зошто е „волу еден“ кога на добрите лу?е им пружа драгоцена помош. Таков, вреден помагач е и биволот,ама него многу поретко го нарекуваат „биволу еден“. Не пасува баш, со еден слог пове?е.

Инаку, ?азикот наш познава и деминутив од „волу еден“. Колку нежно звучи кога неко? вол ?е се ослови со „воле“ или „воленце“. Наспроти безобразните и безобзирните силници кои од уста не го вадат навредливото „волиште“. Што не значи дека покра? воли?ата нема и волишта, ама не личи таков простачки вокабулар во 21-от век, вистина не личи.

Тоа што понекогаш е збунет, не значи дека волот е и вознемирен, никако. Секо? вистински вол многу држи до сво?ата рамнодушност и флегматичност и така на?многу личи на задуман мислител, аха. Што не може да се рече за биволот, ко? не му ?а мисли многу и ко? пове?е милува макар симболично да го боцне некого со рогот, отколку да дозволи да се прават третокласни добиточни чешли од истиот то? рог. Не е секо? роден за задуман вол, има колку да сакаш и здивени биволи. Буквално секаде, не само в поле погледнеш или в планина.
Некои волови, кога ?е направат контемплативна пауза, завршуваат на ражен, а откинува?ето врели парчи?а од нивното недопечено месо обично се нарекува народна веселба. Шо знаеш, може има и ненародни веселби, ама си се крстат за народни. Како што е, впрочем, и со некои, исто така – народни влади. Баш таквите народни влади организираат баш такви народни веселби. Да пукне човек од веселба, нарочно ако успее да стави троа од волот на ражен во пластичното кесе – за дома. Отшто на дечи?ата баш и не им се препорачува да се врткаат околу воловите, и тогаш кога се вртат на ражен.

Е, сега, тука нешто не фа?а дикиш. Некои организатори на народни веселби со волови на ражен, го сфа?аат сето тоа што го прават како принесува?е жртви. Така било тоа во оние славни, антички времи?а – да се принесуваат секакви жртви, ко? што сака да жртвува, како во шахот подоцна – ?а пион, ?а ко?, ?а кралица. Арно ама, заборавиле жртвувачите, од толку страствена далдисаност по древните времи?а, дека Одисе?, на пример, строго забранил такви жртви. Оние кои не го послушале испоцркале до еден и отпосле се вртеле на ражен, ама во пеколот. На?накра? де, не мора сите антички древности да се третираат сосема еднакво. Не се рекло ?абе, уште од антички времи?а, дека има и единство на разликите. Или така некако.

Можеби неко? ?е рече дека волот е обично скопено говедо, ама тоа му спа?а во слободата на говорот. Не ?е да е баш така.

Зошто улицата на ко?а се преват на?големите финансиски далавери се вика волстрит? Зошто и среде Скоп?е се курдиса еден таков, едар вол? Зошто, де?



МАЧКИ

Ка?што има глувци мизерни, а разни други ку?ни гадинки – има и мачки. Останало од времи?ата да се нарекуваат – чистику?и. Не попусто и не само поради глувците. Макар што нема никаква дво?ба дека мачето глувчарниче си е – асли глувчарниче. Ама има и мачки мултипрактик. Како што и правосмукалките денес не собираат само ситни наслаги од прав. Секакви гадинки има в ку?и.

Маче како маче, ?уби да лизне. Како кучето, без разлика од ко?а сорта е, сака да гризне. Низ вековите, мачи?ата се избориле за рамноправен третман на лиже?ето со гризе?ето. Нема докази дека тоа го сториле преку паради на гордоста. Има и други начини лиже?ето да ?а покаже супериорноста.

Итри биле, брзи биле, ама на мачките сепак им лепат очите. Мижат пред она што се случува во стварноста. Не е секо?а мачка за секо?а стварност. На?угодно им е на тие што си обезбедиле прекар на маче гурелаво, сосе таков статус. Поарно гурелаво отколку маче а?амиче на кое му кркорат цревата. Поарно никаков статус отколку никаков живот или секаква смрт.

Еднаш една мачка на еден мо? при?ател ми заличе на – половна мачка. Беше како од прастарите народни песни: сета пепелава, со душа мемлосана, што мириса на старо. Ме?у самопрогласените мачишта врие од камуфлирани половни мачки: однадвор лизни-мазни, однатре гнилеж. Бетер од половните автомобили што ни се нудат како ?и?ит-нови, само со половни цени. Од што може да се заклучи дека половните мачки и мачишта се адаптирани за преживува?е и деле?е на судбината со работничката класа.

Вистинските мачишта не се многу-многу фалба?ии. Добро де, ме?у мачорите има извесни исклучоци, ама тоа сепак се сам – исклучоци. Вистинските мачишта се како рибаришта: одат од риба на риба. Ем мачиштата сите, ем рибите на бро?.

Рибната чорба никогаш не се зема за замена на рибата. Не се знае колку казани чорба, на веков, претумбале мачките. Нарочно сивите мачки. Сивото често е склоно кон претумбува?е на нештата и на поредоците.
Има ли неко? ко? да не знае дека мачка на грб не па?а и дека секо?а нормална мачка, нормално, има – девет животи. Деветката им е сре?ен бро? и сите мачки се тепаат за дрес со деветка на грбот. Не дека не знаат и што се девет бабини деветини.

Глувци кога се прикажуваат за мачки, им прават споменици. И да видиш, во бронза личат на мачки. Вистинската глувч?а интернационала бега пред наездата на мачките – какви бронзи, какви споменици. Еден ден и онака нема да има ништо од таа работа.

Има и поинакви мачки во бронза, нив некаде и некои ги нарекуваат шмизли, а богами некои и ги плеснуваат по гази?ата, со опроштение. Има и мачки на кои им е ептен ?еиф кога ги нарекуваат маченца. Нарекувачите тоа ништо не ги чини, само им го отвора патот кон други риби.

Мачорите се посебна сорта, во секо? поглед. Тропаат по тавани. Многу мрчат. Сучат муста?и, ?оа не знаат дека се ?оси. А? што бакнуваат, ама и драснуваат со тоа ноктиштата, мачороци низаедни!

Но?ум, мачките го користат остриот слух, а уште пове?е ?а користат мо?та (и вештината) да гледаат во темно. Помалку гледаат, пове?е го демнат сво?от плен.

Оние кои на главните улици им подигаат споменици на мачките, како на недоветни ни кажуваат дека во стариот Египет, на пример, мачката била свето животно. Мачешки лик имала божицата на музиката, на танцот, тадури и на ма?чинството. Гурбет?иите од Македони?а отпосле научувале дека таму, на гурбет, всушност дома имале божици. Не баш боза?иите, ами нивните понови поколени?а. На гурбет?иите им било поважно мачките да ги оневозможуваат глувците да влегуваат во бозата. И да го вардат фитилчето, како во онаа старата народна: до?де глувчето, зеде фитилчето...

Низ вековите, мачката се припитомила. Ама не го баталила сво?от ловечки инстинкт. Ретко ко? и се приближува на жртвата толку бесшумно како мачката, нарочно мачорите. И сега е така: а ?е се докопаат до власт, а ?е почнат мачорите да им ги кинат вратовите на одбраните жртви. Уште има посебни мачешки комисии за избор на на?погодни и на?немо?ни жртви.

Свретете се малку наоколу и ?е видите дека на светот и на веков се уште има неприпитомени мачки. Гребат, немилосрдно, ка?што ?е стасаат. Гребат се, а на простосмртниците им ?а оставаат надежта од гребе?ето грепки на државната лотари?а.



МА?МУНИ

Кажано е, та прекажано: во Прилеп ма?мун не игра! Штом сè што има прилепска семка тврди дека е така, мора да е така. Макар што малцина (баш со прилепска семка) знаат и да об?аснат зошто баш под Маркукуле ма?мун не игра. А знаат да об?аснат дека во на?ново време други суштества играат други игри во Прилепа града, а и во пошироката ни, колкава-толкава, татковина. Дошло време на новите играчи, ко? ?е им го бере сега га?лето и на ма?муните? Па и на оние, механизираните ма?муни. Пак зацапавме во некаков животинско-цивилизациски расчекор: се гушиме од афрички горештини, а имаме одва? неколку ма?муни, оригинал, во зоолошките градини. Прашуми, вистина, немаме, а од шумите направивме – градилишта, со кревки потпорни ?идови.

Но, да не се разбереме погрешно: тоа што во Прилеп ма?мун не игра, а во зоолошките градини имаме ма?муни на бро? како во детската песничка „две рачи?а, десет прсти имам ?ас деца“, никако не значи дека сме скудни со ма?мунлаци и ма?мунарии од секаков вид и дека палавите црвеногасци, со опроштение, не се вгнездени речиси во сите пори на животот, како што оригинално се вели.

Пред да застанат пред кафезите на скопската зоолошка градина, подоцна и на битолската (Битола може да нема аеродром, ама зоолошка никако!) мнозина од нас првин го видоа Чита во филмовите за Тарзан со ?они Ва?смилер и Гордон Скот. И со ?ени, де.

Од тие убави времи?а со црно-бели ма?муни, паметиме, дека тие се добри, спретни, пргави, подаровити имитатори и лакрди?аши од мнозина професионалци во таа фела, па и во други фели, оти од имитатори и нарочно лакрди?аши врие во сите фели. Ако продолжи вака, и животот ?е ни го направат имитаци?а и лакрди?а. Или можеби ве?е како таков и си постои? Со будалести и иритантни ма?муни, ама асли ма?муни. Од секо? ма?мун не бидува ма?мун за урнек. За потсмев да, ама за урнек...

За урнек, на пример, сака пове?е скока?е од гранка на гранка, пентра?е на повисоки гранки. Без да се помисли дека па?а?ето од повисоки гранки секогаш е поболно.

Посебно привлечни се гранките на кои се доскокнува со та?на покана и однапред подготвена членска книшка. Ко?знае колку ма?муни испоскокале на такви, ?оа разлистани гранки.

За доброто на ма?муните скокачи од гранка на гранка се садат нови дрвца, да пркнат нови гранки, да има каде да си се вратат ма?муните кои (и покра? сите напори) не успеале да се очовечат. И тоа го бива: ако се човеколики, ма?муните да не се очовечат. А нема сомнение дека има и ма?мунолики човечули?а.

Низ вековите, сличноста на човекот и ма?мунот не е оспорена, ами напротив – сè пове?е се потврдува.
Препечени од врелото сонце на живеачката, ма?муните обично се собираат на изгре?сонце и на за?дисонце – да си го негуваат дрдоре?ето, што во некои медиуми се нарекува и експертска дебата.

Се разбира, не се сите ма?муни дрдорковци. За орангутанот се вели дека ги избегнува дебатите и дека пове?е ?уби да молчи, отшто бил многу умен. Како да не биде умен, ?абе ли е орангутан?
Има ситуации кога ма?муните се колку сакани, толку и непожелни. На свадба, на пример. И баш во ?апони?а, на пример. Таму ден-денес веруваат дека спомнува?ето на ма?мунот, може да ?а избрка невестата од свадбата. И зарем некому треба низ инка да му се клава дека свадба без невеста нема?!

Има цивилизациите каде што сонцето се прикажува како ма?мун. Ка? нас – обратно: секо? просечен ма?мун се прикажува за сонце. Тешко нам од толку ма?мунолики сонца.

Ко? сонува, сонува у ма?муни. Во таквите сонови, ма?муните се обично пратеници на блудот и на сличните скокотливи нешта. Ма?муните од памтивек си ?а сметаат за ептен природна состо?бата на блуд. И немаат никаков зи?ан од тоа. Напротив. Ма?мунскиот адреналин има посебна специфична тежина.
Врти-сучи, ма?муните си остануваат неспорни ?унаци на цивилизации: стига е што први почнаа да палат оган со трие?е.

Секо?а ма?мунска цивилизаци?а си има сво? заштитник од нецивилизираните ма?муни. Еве, замислете го на пример Кинг Конг на градскиот плоштад? Штоако е ма?мун: то? навистина знае дека од секое стебло не разлистуваат гранки, како што од секо?а бронза или мермер, на пример, не бидуваат споменици.
Ич не му е лесно на Кинг Конг и на неговиот со? ме?у толку многу бронза и мермер да ?а прона?дат човечката разборитост, кон ко?а, нели, се стреми секо? ма?мун.

КОКОШКИ

За вошкари знаеме дека има, секакви. Ама ка? се накоти?а толку кокошкари? ?е да е да нема кокошки само во живинарските фарми, ако и таму воопшто ги има, или во селските кокошарници. ?е да е дека со темата за кокошките, се отвора и праша?ето на кокошарниците. Може ли некако, во еден единствен кокошарник, да ги збере сите наши кокошки, сосе некое прокриумчарено петле на кое, перчосано, не му преостанува ништо освен да му ?а мисли. Баш да му ?а мисли.

Кокошките барем мене така ми се чини, не се есапат за родова категори?а. Пове?е за ментална. Оти, има и машки кокошки кои кокодакаат ли, кокодакаат – оттука до вечноста. Кокодакаат ?оамити работно, кокодакаат церемони?ално, парадно, кокодакаат на партиски трибини и митинзи, кокодакаат во институти, научни и други, каде што ?е стасаат. Не треба да чуди ако се воведат и специ?ални медали за кокошките – на?кокодакарки. И за нивниот немерлив придонес - едно за в?ашува?ето, друго за засме?ува?ето на народот. А се во името на задоволството и мешколе?ето на градителите на кокошарници и нивните та?фи.

Кокодака?ето зема замав, дури и независно од бро?от на кокошките. Кокодака?а има нежни и романтични, поетски. Кокодака?а има строги и прецизни, теоретски, на научна база, демек. Има ?авни и закамуфлирани кокодака?а. ?авно обично кокодакаат на?наивните од со?от на кокошките – коковчи?ата кои не пронеле, ?аричките. Постарите и поопитните си ?а негуваат долговечноста и се тешат дека без стара кокошка нема добра супа. ?а нема, ?а има. Зависи од кокошкарите, градителите на кокошарниците и нивните ортаци.

Постарите кокошки, патем, никогаш не забораваат да дофрлат дека денешниве коковчи?а се многу галени и распрдени. Баш така велат, како тие никогаш да не биле млади. Оние, понапернатите, не се ич сентиментални и толерантни и младите, неопитни коковчи?а веднаш ги множат со нула. А знаат и деле?е, подобро од множе?е, ама баш кога ?е почнат да вежбаат деле?е – или ?е згрми, или ?е стрешти, или неко?а друга чинка ?е се стори. Таман колку да го запре дележот.

Кокошките кои не кокодакаат се зачмаени кокошки, не стасуваат во животот, пред да завршат во неко? лонец со зовриена вода, барем еднаш да зарипнат. Била како да не била незарипнатата кокошка – ако не на митинг, барем на неко? натпревар да зарипнеше од силно навива?е. Некои од нив не стасуваат ни до лонец, ни до испочукано тен?ере, ами на некое буниште на непотребни и истрошени нешта. Секо?а кокошка си има и рок на употреба. Арам им велат на истрошените кокошки, со изминат рок на употреба.

Ако е до арамот, не се баш за машала и мрсните кокошки, кои си врват рака под рака со масни погачи, пити, зелници – со прас, со сире?е, со секакви нешта.

А на?малку се за машала кокошкарите, ве?е спомнати. Можеби тука пове?е станува збор за кокошкарите, отколку за кокошките, ама оптичките мамки во вакви случаи се допуштени. Кога ве?е им е допуштено на кокошкарите на раат да си поткраднуваат и да прават други зулуми. Не дека нема ни страшливци ме?у кокошкарите: погледнете ги само како се ангелосуваат, кога ?е ги залиже еден обичен пес, на пример. Кокошките што се кокошки немаат га?ле рака под рака да одат на веселби со песови, ама кокошкарите страшливци тие слики ги сметаат за надреалистички. Надреализмот нема граници, додека не се удави во постмодернизмот.

Од толку кокодака?е, некои кокошки никако да снесат. А оние тра?-пра? кокошки на едно место просо колваат, а на друго ?а?ца несат. На трето место се чудат зошто баш ним кокошкарот им ги витка вратовите.
Една група кокошки севезден кокодака за слободите и правата, а ваму ги ускратуваат истите тие права и слободи, праве??и си ба?рам со умот дека нико? не го гледа нивниот злостор.

?а?цата на своите заблуди некои кокошки на пазариштата ги продаваат како иднина. Внимава?те баш тогаш да не им го спомнете кокошкиното слепило, баш кога на сет глас ?а продаваат иднината. Нема никаква гаранци?а дека името на таквата иднина е – пропаст. Злокобните кокошки претаат сè на едно место, како тркалото на истори?ата да е заглибено сал во еден глиб.

Кокошките кога се нурнати во стварноста, абер немаат од истори?ата. И обратно.

Знам само една вонвременска кокошка, ко?а севезден, де?е-но?е, саде се потсмевнува, понекогаш и онака тажничко, бастеркитоновски. Одамна не са?кали никакви вештачки кокошки и насилни кокошкари – то?, Оскар Кокошка.



КРАВИ

За едни крави со право се вели дека се хранителки. За други крави, безбели исто со право, се вели дека се – крави. Притоа, не е неважно ко?а крава во каква и чи?а штала е, а и како се храни. Хранителките не би биле хранителки ако се гладни.

Во светот на биволите, воловите и кравите – дамите немаат предност. Кравата е женка на волот и тука започнува и завршува приказната за предноста. На кравата и е судено да дава млеко, ама и да биде впрегната кога се оре, кога се тегли неко?а запрега, а и кога се вршат некои други работи по дома. Во на?ново време кравите се придружуваат на разните движе?а за родова еднаквост и се борат за предимство барем во мука?ето, за почеток.

Неко? пак, ако везден мука, не значи дека е крава хранителка. Не значи дека воопшто е крава, ами обичен мука?и?а.

Некаде далеку на исток, во Инди?а, белата крава се доведува во врска со жртвениот оган. И млекото крав?о се споредува со месечина. Но, како што е познато од учебниците по географи?а за на?малите, секаде не е исток. А некаде, како ка? нас на пример, месечината е ?асна само во песните, а башка и ?а бркаат, да се удави. Во крав?о млеко ли да се удави месечината, или во батаците на современоста? Ма, важно е да се удави, а може и да се задави. Нема тука давител против давител.

Кога е удавена месечината, налетуваат облаци, во облаците дождови, со дождовите и ветрови, понекогаш силни ветришта. Арно ама, баш тогаш некако слабо се оддувнуваат ?убриштата. Што значи дека има и виртуелни, вербални дождови и ветришта. Што ли се нема виртуелно во нашава епоха на надежи пропаднати во дупка. И тоа во дупка што нема дно.

Од кравата, се вели, живеат сите сонцето кои ги гледа. Некои си мислат дека живеат, онака, виртуелно. Особено ако даночниот ураган им ?а однел кравичката. Сега и то? се брои за живот. ?е си седнеш на првата ливада, или до првиот конте?нер во градот, и така, убаво ?е почнеш да си мислиш дека живееш. Милина една ко?ашто катаден го поткрева виртуелниот восхит.

Секо?а крава не е хранителка. На неко?а богот на кравите и одредил да биде ?аловица, да не би неконтролирано да порасне бро?от на тели?ата. Колку пове?е тели?а, толку пове?е з?апа?а во шарена врата, скра?а да е. Нико? нема никакво фа?де од толку многу з?апа?а во шарени врати, ама и таквите тели?а – з?апачи во шарени врати, не си поминуваат баш лесно во животот. Ако брцнат троа пове?е во медот, бргу ?е ги почувствуваат одбранбените боцки на роевите пчели. Но, на пове?ето тели?а, сепак, не им е ?асно зошто ги поистоветуваат со з?апачи во шарена врата и зошто за некои од нив велат дека се теле-марка? Сетики, не затоа што се крав?и рожби. Освен тоа, си отсто?ува правилото: каква крава, такво теле. Само во некои хумористички приказни има двоглави тели?а родени од едноглави крави.

Во крав?иот со? има и неспастрени, и серт. Таквите крави даваат можеби на?многу млеко, ама на кра?от нема да заборават да претнат со една од задните нозе и да го истурат котлето полно млеко. Во зависност со ко?а нога го истураат млекото, кравите ги класифицираат и како левучарки и десничарки. А кравите си се само крави, ама а?де убеди ги класификаторите во тоа. Од што потем ?е живеат тие – лу?ето ги испокласифицираа, ако и го одземат и класифицира?ето на животните – готови се, дефинитивно им до?де кра?от.

Тоа што кравите немаат предност, дури при мука?ето, не значи дека нема и крави присто?но заоблени или апла речено – дебели крави. Има, богами, многу кандидатки за дебели крави, ама сега тие се кравички, уште играат за подмладокот.

Крав?ото млеко понекогаш скиснува, од невнимание на молзачот или пи?ачот. Ко? сè денес не ги молзи нашите кутри крави?!

А да не се ни прашуваме ко? сè денеска името на кравата не го користи за излив на комплименти врз конкурентката. Знаеме, де, дека бесцелното и безобзирно мука?е се есапи за демократска придобивка.



ОВЦИ

Нико? не греши кога вели дека овци се оние кои во овие времи?а го преживеале ?агнешкиот период, куртулиле од тнр. ?агнешки бригади и од велигденските и ?ур?овденските софри.

Вообичаено е овците да се гледаат како давателки на млеко, волна и кожа, како што е вообичаено од нвното млеко да се прави ем кисело млеко, ем првокласно овчо сире?е, ем солен овчи кашкавал. Вообичаено е, исто така, од овч?ата волна да се плетат ?емпери, а од кожата да се прават опинци или чевли - кому како.

Инаку, како и некои други животни, овците се третираат во зависност од карактерот. Не се сите овци само за сиренце и кашкавалче, за мезете?е со раки?а, вино - ко? што сака. Има многу овци само за стриже?е. Овчички што си гри стриже ко? ?е стаса, од оние де, што имаат ме?ународни лиценци за стриже?е овци. Тие, кои самите си ги потпишале лиценците и удриле мурови врз потписите, испра?аат наемници - стрижачи, им даваат ем прецизни упатства, ем големи, остри ножици. Се подразбира дека тие со големи и остри ножици првин поминале низ курсеви за бравови. Некои бравови милуваат дене да ги викаат лидери, ама во суштина тоа ништо не менува: брав си е брав, те бил овчеполски или севернокаролински, сеедно. Со тоа што овчеполските бравови сакаат да си останат обични бравови, оти инаку треба да им се нао?аат толмачи кои ?е им го об?аснат тоа лидерството, мерети?ата.

Овците се групираат во стада, а живеат во трла. Често се стуткани, ама има и конфорни трла. Зависи од овците, а и од тоа како бравовите гледаат на нив. При што никако не треба да се исклучат и овчарите, оние на кои овците им се об?агнуваат во народните песни. Во ниедна расправа за стадата овци не треба да се прескокаат и пастирите, тие се прастари, врсници на овците. Како што ме?у овците има бравови (кочови) така и ме?у пастирите има индивидуалисти, попастири од обичните пастири. Има и такви кои си мислат дека се на?пастири и тие се топат како сало во казан кога некои курдисани припадници на стадото ?е почнат да ги креваат во облаци, дури до скриената зона на боговите. На стадото стига му е зоната на самракот. На кра?от на краиштата, зона си е зона - а на боговите, а на самракот. Не се добро?уваат боговите кои скончале баш во зоната на самракот. Можеби од првиот таков пад од зона во зона се вели: ко? високо лета, ниско па?а. Од секо? пастир не бидува супермен, неко? завршува како полуквалификуван овчар. Со крлук в рака, наместо со бож?е жезло.

Некои стада овци преживуваат и траат затоа што ништо не им е ?асно: кога читаат (има, знаете, овци кои читаат) ништо не им е ?асно; кога гледаат телевизи?а, некакви шпански или турски серии, пак ништо не им е ?асно; кога ?е заскитаат неко? политички митинг дибидус ништо не им е ?асно, ама си аплаудираат, силно, на?силно и викаат, си ги кинат грлата: ура, ура! Дали оние кои послабо слушаат и кои не биле на обука по прислушкува?е, наместо ура викаат уа? Ако им ?а фатат финтата, не им гине раженот на таквите овци, безобразни овчетини кои на митинзи, пред пастири и други големци ?е ?а искривоколчуваат неизмерната овч?а ?убов кон водачот со крлук в рака. А нема носител на крлук на светот ко?што може да разбере дека во ниту една истори?а нема само аплаузи, ракоплеска?а, како што ниету една индивидуална судбина не може да се исткае само од аплаузи.

Овци како овци: со векови не успеваат да научат да се бранат од себе самите, а не пак ?е се бранеле од зла, од овчари и особено од пастири.

А? што се рекло, ама и се овековечило: спроти стадото и овчарот, спроти овчарот и крлукот, спроти пастирот и лажните приказни коишто овчичките ги слушаат со притаено блее?е, блее?е.

Не и дека не се прашувааат: на две нозе ако се кренат, имаат ли шанси да станат пастири со чаша желби и големи планови во десната рака, а во чашата многу, многу мраз што бргу се топи.



ВОЛЦИ

Велат дека човек на човека му бил волк, што не значи дека волкот е човек. Можеби затоа што – како што беше бил рекол Чехов - кога ?е стане животно (волк) човек е полош од животното (волкот). Волкот, се разбира е само еден од недобро?ните мерници на човековиот лошотилак. А волкот, да не заборавиме – што му е на волкот? Човек? Хм... а? обложете се дека не е така.

На неко? од своите свети собири, волците си го прогласиле сво?от род за род на гладните (и страдните ли?) И оттогаш, ви?ат ли ви?ат волци гладници - ама баш на секо? мериди?ан. Едни ви?ат, други спи?ат. Потем други ви?ат, први спи?ат. Перпетум мобиле од курдисани вие?а.

А? што ви?ат, погласно од градските дискотеки, волците и колат, и кркаат. Имаат изградено цел систем за тоа. Како прво и прво, уште незаволчени, си ги здебелуваат, колку што може на?многу - вратовите. За дебелите волчки вратови има безбро? приказни, некои од нив се - слабички. Потем, ги пулат жртвите, обратно од поговорката: ко? ме пули, волк ме чини. Волчката верзи?а гласи: кого пулам, жртва ми е. Или ?е ми биде жртва, кога тогаш, долг е волчиот живот. Кога ?е заврши пуле?ето, почнува лове?ето и черече?ето на жртвата, за што однапред се крева тревога и им се препорачува на ?аганците и овците да се вардат од гладните волци. Нема ко? да не знае дека кога волците ?е се доберат до пленот, од него останува само волко?адина. Тоест: мрша од животно кркнато од волците. Како доказ за тоа дека волците се сурови и ?адат сè - и кози ?адат, кози пипер што ?аделе, и други друго што ?аделе. Волците не се ?имрии, ако не сте знаеле.

Волците сега станаа ретка сорта, речиси под заштита на државата. Нема ве?е на секо?а ритка дери волче. Но, се уште има мажи (како дедовци во народните песни) кои си ги полнат торбите со волчи?а. Око не им трепнува од фактот дека волците со дебели вратови и немаат грам милост ни спрема мажи, ни спрема дедовци. Спроти секо? волк, волк се нао?а - та бил маж, та бил дедо, сеедно.

Кога лов?иите со звуците на роговите ?е ги на?ават ха?ките на волци, веднаш ?е се огласи грака?ето на гарваните и ?е ?а предупреди волчешката дружина. Некои волчешко-гарвански коалиции си функционираат беспрекорно и делотворно, што со лов?иите никогаш не било случа?. Во грака?ето ли е, во бо?ата на гарваните ли е, во нешто трето ли е - знае оно? четвртиот, горе. Не е тоа она горе каде што многумина незна?ковци се мислат академици, ?оа во волчешката има само зналци и сезналци.

Мнозина мислат дека волкот се преправа кога ?е стави капа на глава и долго, долго ?е се огледува во бистрата река. Волк без долама не е баш вистински волк - напернат од сила, кицош. Волкот кицош наеднаш станува многу нежен, ама тоа трае додека ?агне погоре на реката не му ?а замати водата. Волкот знае дека водата му ?а матат одозгора, ама им удира на оние долу. Тоа го знае секо? просечно бистар волк, а го има научено од лу?ето, тадури и од приглупите лу?е.

Арно ама, ако многу се занесува, секо? волк може да заврши како волковина. Таквата облека се уште не е излезена од мода ка? некои лу?е кои начекуваат волци.

Тогаш, всушност, на очи се покажува дека дебеловратестите волци ?абе сурла свиреле. Не биле надарени, што не значи дека и за волците важи дека ко? нема дарба нема ни проблеми. Нема нервна клиника за волци, па можеби затоа им се ?алови обидите да стекнат статус на будали. Таа привилеги?а ?а имаат некои ме?у лу?ето, некои шашардисани поети, посебно.



СВИ?И

Има домашни сви?и, крмаци и крмачки, има диви сви?и и има сви?и низаедни! Некаде ги викаат бишки, а нивните стопани, оправдано – бишкари. Едно без друго не оди. Од називот бишки се изведуваат убишки, ама далеку ?е не одведат таквите етимолошки копа?а...

Сви?ите првин се прасенца или свинчи?а (некои од нив завршуваат како прасечко), некои, значи и диви прасенца, па дури отпосле стануваат сви?и, сви?ишта. Некои од нив, од сортата ?оркшир, ептен бишки над бишките – 300 до 400 кила тешки. Пу-пу, машала, да не им се уроци!

Прасето, кога станува прасечко, онака, реж печено, задолжително има ?аболко во препечената уста: да ни се чудат странците на обича?от, кога ?е ги викнеме на свадба.

Ка? нас од на?мали нозе децата ?а учат употребната вредност на сви?ите. Се топи, топи свинското сало и така се добива свинска маст – измислена за мачка?е на лепче и посолена со црвен пипер. Уф, уф, прсти да излижеш! А ?имиринките, пак, да не ги спомнуваме. Подоцна децата ?а откриваат и сласта на шницлите, вешалиците и кременадлите и тоа е знак дека тие ве?е пораснале. Оние кои кркаат кремендали, не се деца, никако.

А сите тие специ?алитети сви?ите ги „произведуваат“ на то? начин што ?адат сè што ?е на?дат, ама буквално сè, а не само бисери и ловорови венци, по што на?многу се познати во тнр. мудрости за сви?ите. Ехеее?, колку ловори изеле сви?ите, колку пове?е од ловороносците кои дури на?накра? сфа?аат дека ките?ето со ловорови венци била една обична прелага, местенка што се гледа од долгите списоци на прескокнатите ловороносци.

Кога ?адат се, некои сви?и ги ?адат и своите деца. Вие сега сами просудете револуционери ли се, или ханибалисти.

Кога им е жешко, сви?ите се ладат во кал или во вода. Некои во лазурни морски води, некаде далеку. Оние пак, што се мешколат по батаците, барем се вардат од високиот уве фактори. Свинската кожа не би била таква каква што е, ако често е изложена на висок уве фактор: од неа, како што се знае, се прават убави чевли, а од влакната и четки, секакви четки. Од сви?ите низаедни не се прават вакви нешта, оти, испитува?ата покажуваат дека тие баш и немаат неко?а особена кожа, а за образ и да не говориме.
Сви?ите, како што е познато, се интелигентни животни и транспаренти, што денеска е мошне важно. Не ги кри?ат емоциите: кога опашката им е цврсто свитката тие се сре?ни, просто бликаат од свинска сре?а, а кога опашката им виси млитаво – не се сре?ни, ка? можат да бидат сре?ни сви?и со млитави опашки! Тук-там има и сви?и без опашки, ни ваму ни таму, неопределени, не отшто сакаат да биде така, ами отшто судбината така пресудила.

Ова не важи за дивите сви?и. Иако не се на самиот врв, тие се котираат ме?у стоте животни во светот – според наездата. Зарем вие лично не познавате неко? ловец на кого му откасале некое делче од бутот, на пример? Сви?и како сви?и, диви сви?и, каде одат дивите сви?и, се прашуваа едно време со месеци на телевизи?а.

Сви?ите не се претвораат само во реж печени кременадли. Од нив се фа?а и бруцелоза, и свинска чума, и други болештини, од кои на?опасен е свинскиот грип. И свинскиот грип, како и други неправдини, се ?азат по конци кои се кинат таму каде што е на?тенко.

Сви?ите се чуваат главно во фарми, што се чувствува кога возите покра? некое такво свинско живеалиште. Порано имаше сви?ого?ства, порано имаше и други работи, а немаше толку свинштини, ама тоа беше порано.
Некои наши пресностасани гра?ани прочитале недочитале дека сви?ите, таму, на запад, каде што се си е стокмено како што треба, демек, сви?ите значи, се третираат како домашни миленичи?а. Па убаво си ги качиле прасенцата на балконите на новоградбите во новите градски населби – да си ги галат миленичи?ата, ем носталги?ата по родната крутка.

Да не ве чуди што има едночудо одбори, гра?ански, невладини организации за заштита на правата на сви?ите. Неко? се борел за човечки правдини, неко? сега за свински. Море, не е баш сега. ?арослав Хашек, оно? што го напишал „Добриот во?ник Шве?к“, уште во 1911 година водел кампа?а за правата на сви?ите и барал рехабилитаци?а и за сви?ите, и за другите животни. Да ги добранел свинските права, Шве?к, сетики, немаше да му биде толкав шишко.

Кога неко? ?е ви рече дека сте како сви?а, мисли на две работи: или сте многу извалкан, или пронашол нешто во вашиот карактер. Трето нема, ако се исклучи дебелината.

Има и обратни приказни: за некои глумци или политичари се пуштаат гласишта дека спиеле со сви?и. За некои злобно се вели дека „за свинска не ги бидува“.

А сви?ите се смеат, смеат. Дури и после смртта им се смеат на лу?ето, кога ги ?адат. А? проверете пред да го голтнете првиот залак од вашата прва наредна, реж печена, свинска кременадла!



ЗМИИ

Дотаму до?де работата што змиите сега се пуштаат по мобилен. Некои се шарки, отровни, некои водени – зависи од содржината, а и од отпорноста на примачот на пораката-зми?а.

Телефонските змии немаат баш некаква врска со нормалните, вообичаени змии, освен со оние змии што им се гнездат по ?еповите на цициите.

Нормалните, вообичаени змии, како прво и прво се – зли и не да? боже некаква таква да ти се пикне в пазуви. Потем, итри се нормалните змии и вообичаено лути. Не ги даруваат ?абе снаите своите свекрви со комплиментот – лута зми?а, итрица. Свекрвите, демек, змии, а снаите ?агни?а, од кротки покротки. Само уште да е така.

Во многу ситуации, змиите убаво си поминуваат. Знаат да се провираат секаде, а провира?ето е очевидна предност. Особено во политиката, на пример. Провира?е до на?високите врвови на власта, до троновите на полтронството, на кои нема место за сите, од проста причина што не се само змиите што знаат да се провираат угоре.

А горе, демек, на врвот, посебна почит се гаи спрема црните змии: ем пиштат на?луто, ем ?е го кркнат оно? ко? треба, дур клепка да ти клепне.

Ништо подолу не се ни змиите алетини, бабачки. Нивниот лапачки капацитет е подобар, а има такви ситуации, кога само змиите алетини и нико? друг не може да ?а заврши работата така како што треба – ефикасно и квалитетно.

Змиите-алетини вршат и една специфична „превентивна“ функци?а: сал туку ломотат дека страв лоз?е чува и го пикаат така, народецот, во еден вид општествено засолниште. Седи си мадро, да не носиш модро.
Други змии, не мора да се баш алетини, со пиште?е, со шуште?е, со исплазени ?азици, ама неуморно, пикаат некои лу?е до работ на транзиционите бездни. Тука закачена табла на ко?а е запишано правото на избор: Удолу длабоко, угоре не може. ?утон бил виновен за тоа, законите на гравитаци?ата, а никако црните змии, не мора да се баш алетини. Посре?ните пак, трга??и им се од пат на змиите, ?е заталкаат во длабоки клисури од каде што нема излез и каде што севезден можат да си се прашуваат – ги пикнаа ли змиите во вакви клусири отшто биле недоветни или страшливци? И со одговор и без одговор, се останува во клисурите, додека се дише, а и после.

Во клисурите, обично, течат брзи реки. Ама и во нив да ти имало змии, водни змии, а не само во македонските езера, на пример. Змиите од брзаците ептен се пргави и не те оставаат да и се приближиш на водата, не пак да се напиеш или да се искапиш во неа. Сега на друг им бил редот за пие?е и капе?е, макар што други заточеници во клисурите не можат да се видат.

Покра? ве?е спомнатите змии-алетини и змии водни а пргави, има, како што знаете, и змии каме?арки, змии ?аловици, змии осо?ници, змии присо?ници кои пиштат в поле зелено, змии ?утици под врели плочи.
Во некои стари приказни, а богами и во делата на некои наши современици, има и змии троглави, змии шесторкили (не ми се верува дека има шестокрили плакари, да речеме), а за шарките и поскоците знаат и основците.

Познати се во македонските краишта и змии гроздаклии, кои висат како гроздаци, по десетина на една гранка на секое дрво во преспанското острово Голем Град.

Змии летно време има и на охридското корзо, и тоа змии големи, ама тие служат да се фотографираат ?унаците со нив околу вратовите, а патем и да се уплавосуватт некои од малите дечи?а, дотолку, што да си ги навлажнат га?ичките.

Змиите во зоолошките градини не се бро?ат, а зми?оликите лу?е со усти како змиски челусти се бро?ат, на?малку трикратно.

Со змии не сме скудни, ни со нивната алчност и безмилосност не сме скудни. Можеби затоа некои наши предели се нарекуваат зми?арници.

А секо? зми?арник живее за денот кога ?е се по?ави зми?арот, оно? вистинскиот.



РИБИ

Со рибите нè мавтосуваат од на?мала возраст, тукуречи уште непроодени. Кому не му подотекло детското увце од прикаските за златната рипка ко?а на децата, ако се добри, им исполнува три желби? Една рипка, колку сака каратна, а толку многу желби. Верува? или исчудува? се, изборот е тво?.

Во рибите, што се учи од животот а не од прикаските, не се з?апа кога се во ?ато. Секо?а риба си е риба за себе и си има изразита индивидуалност, што не значи дека во дадени околности и колективно не си легнуваат на брашното (не на она во тавите, по што следува прже?е). Има, да потсетиме, и политички типови брашно - и бело, и црно.

Она што рибите го имаат, а другите го немаат се перките и жабрите. Перките можат да бидат во разни бои, зависи од оние кои ?а диктираат модата. Ве?е подолго време, на пример, црвеноперките не се во мода. А се множат сомови и кленови и ним водата не им е услов без ко? не се може. Кленот е можеби поклен кога е на суво.

Рибите се едни пргави, снаодливи суштества, ама сè уште ги има во голем бро? и примитивни, закржлавени, безвилични, штрбави риби. Секо? врти глава кога ?е ги види такви.

Лесно се прилагодливи, вешто се камуфлираат. Пливаат и во плитко и во длабоко, на разни температури. Одвреме навреме ?е скокнат над водата - ?а од роденденска радост, ?а да пукнат од мака оние кои не ги бива за скока?е над вода. На рибите не им требаат скокалници, затоа што нивните скокови се устремени угоре.
Некои риби се прават мнооогу риби, ептен многу риби, кренати на големо - сеедно дали носат високи штикли или рамни балетанки.

Обичните риби опстануваат ко?а како ?е се сна?де. Некои се месо?ади, трево?ади, сешто?ади. Овие последниве, со особен апетит кркаат и ергени, и женети, секакви. Сешто?адите се риби без наситка.
И штуките се сешто?ади, ама брзо?ади, а понекогаш не им личи да се брзозборки и грдозборки. Понекогаш, кога се вдадени во политика (како во парламентот, на пример) се толку груби, што нико? здрав не би рекол дека се риби.

Отшто не се штогоде, рибите ги има и во зоди?акот. Оние што се по хороскопите безбели знаат дека со рибите повелаат Нептун и ?упитер. Нептун е даровник на рибната имагинаци?а, а за ?упитер се знае што му е дозволено, како што се знае дека тоа што му е дозволено на ?упитер не му е дозволено на волот.

Ве?е спомнатата смисла за камуфлажа, рибите ?а покажуваат и така што се прават самосто?ни и независни, а всушност го спроведуваат она што го проповедаат водолиите. Играорките не ту?и тапани ги нема само во хороскопите. Ко? ?е им земе кусур на рибити ако некое орце, па и песничка, им се камуфлирани? Та, и на рибите им требаат и веселби, музики, распиштолува?а. Мина времето на рибното молче?е, сега не молчат ни та?ните полициски служби, а не пак рибите!

При толку распиштолува?а, ?е се на?дат и такви, и тоа од кругот на при?ателите на рибите, што ?е ги искористат рибите. Има цели сурии специ?алисти за такви работи, кои петпари не даваат што рибите, кога ?е бидат искористени, многу, навистина многу страдаат. А вистина не личи рибите да страдаат и да бидат тажни. Ама ете, им се случува да бидат невнимателни и да се фатат на при?ателски мамки. Тука не се мисли на оние рибаришта во гумено чизми кои катаден се обидуваат да ги надитрат рибите. Во таа игра на надитрува?е, на кра?от се гледа ко? е риба, а ко? риба-сом. Млитав, му?осан, заникаде.

Рибите можеби ги искористуваат биде??и лесно создаваат при?ателства. Претпазливите риби ги нарекуваат нам?орки, катил-риби. Како и многу нешта во општата живеачка - без никаква особена причина.
Други, пак, риби ги нарекуваат прчли. На?често се сре?аваат по плажите, намачкани со сите масла против сите уве фактори, со темни, ?оа шизички очила купени за евтини пари на тезгите близу плажите. Леле колку неподносливи се рибите-прчли, не само на плажите! Вртикапи без капи. мртви ладни емотивки. Госто?убиви, друже?убиви вдадени во трка ко?а прва ?е рече а? сиктер, бре! А и дволични се, брате, ем дволични, ем лажливки. И како такви, ги убедуваат странските претставници дека ?е ги научат да ги препливаат сите наши маки, сите наши подводни гребени.

Додека има лесноверни странски посматрачи, рибната магла ?е држи висока цена. Како што додека има матежи, ?е има и сомови. И обратно, божем тука редоследот има пресудно значе?е.

Рибарите се фалба?ии и во нивните фалби секогаш има двосмисленост. Рибокрадците, пак, се кри?ат во темниците на бесмислата. Ним им е светлосни години далечна смислата на стариот Питагора, ко? им пла?ал на рибарите уловената риба да ?а фрлат назад во морето. Питагора си имал работа со рибарите, не со рибокрадците.

А како што сто?ат работите, рибокрадци ?е има и кога ?е снема риби, дури и во аквариумите.

КОЗИ

Козите, како ретко ко? склони кон слободата, во на?ново време се затечени - не знаат на ко?а страна да книсаат на транзиционите ливади. На ливадите тревата подисушила, нема ни толку полско цве?е, колку што има слобода. Не баш секогаш миризлива, понекогаш и безбо?на, ама сепак - слобода. А козите, ако се кози: не се толку глупи и тупи за да не разберат дека таквата слобода, кога можеш да трескаш што сакаш и за кого сакаш, и не само да трескаш ами и да правиш - пове?е прилега на распашана команда. Тоа, што секо? може сè, нели го урива притаено скалилото на вредностите: ако секо? може сè, значи ли тоа дека ништо ве?е не е битно, побитно, на?битно? Исто ли е да играш фудбал на зелена ливада, без никакви стативи, без никакви димензии на игралиштето, тадури и без никакви правила? И бива ли тоа да е тотална слобода, а обележува?ето на игралиштето, поставува?ето на стативите и утврдува?ето на правилата на играта да се смета за ограничува?е на слободата? Како тука се разликуваат бесмислата и хаосот од вообичаениот тек не коз?ото брсте?е?

Ете, такви ?ан?и ги ?адат малку посовесните кози, кинисани на свежо брсте?е по планинските висови. И не би им личело на козите без такви ?ан?и, оти откога посто?ат ги викаат ма?ки на светот, а ма?ките се да ги лазат ?ан?и и понекогаш, од невоспитаните, да бидат опцуени.

Ма?ките, нели, се питоми. И козите ма?ки се питоми. Макар што ги боли сознанието дека колку се попитоми, толку роговите им се помали. Да не се чудите ако видите коза без рогови: само питомина носи на нозе.
Има и диви кози, муфлони. Неприпитомливи, додека не ги потрефи неко?а сачма. Во последно време, за жал, сачмата не се користи како средство за смирува?е само на козите. Колку народи се испржи?а о такви седативи! А се чини уште не почнало асолното спржува?е, скра?а да е.

Некогаш, многу одамна, козите се принесувале како жртви, а од главите им се правеле наковални. Дални наковални, што би рекол Петре наш Андреевски.

Потоа, не многу одамна, козите беа ничкосани. Отшто беа склони кон пове?е слобода, или отшто брстеа низ шумите сè што ?е стасаат и секаде каде што ?е стасаат? Отсекогаш имало големи при?атели на шумите и природата. И сега ги има, само се прават дека не ги гледаат козите, или пак ова се некои сосема други кози? Некои кози се чуваат во штали, на фарми, како мали кравички.

На времето, кога козите не беа омилени животинки (штоако давале четирипати пове?е млеко од овците, кога толку шума ничкосувале!) имаше една песна Цела Тузла ?едну козу музла. Биде??ите песните имаат сосема поинакви корени и не се шумовити, песната не ?а делеше судбината на прогонуваните кози. Не да речеш дека беше некаков хит налик на денешниве, ама сепак, си ?а пееше народот. Чиниш ?еифлиски, а од каде да знаеш колку инает имало во то? ?еиф? Таквите ?еифови, набабрени од инает, само се мижи-асан-да-ти-ба?ам ?еифови. Многу подоцна, низ насловот на еден филм, до?де и праша?ето: ко? тоа таму пее? Ако беше за песната за ?едну козу..., а не беше - тогаш беше задоцнето. Има едночудо задоцнети праша?а, како што има и задоцнети песни. Барем на Балканот тоа не е за чуде?е.

?е речеш коза, роглеста и не баш угледна и уредно дотерана, арно ама, зналците потсетуваат дека баш коза, по име Амалтеа (презими?ата ка? козите не се запишуваат) му била доилка на Зевс, лично и персонално.
?е речеш коза, кротка, а таа да ти се есапела за мол?а, за на?авувачка на лу?и и дождови. Боже, боже, какви кози имало на времето!? Сега лу?ите и дождовите, а и жолтите и портокаловите топлотни бранови, ги на?авуваат нашминкани и наконтени убавици. Сака човек да е ептен малициозен и безобразно бесен, на таквите на?авувачки да им плесне „комплименг“ употребува??и го баш името на роглестото и не баш угледно животно, хранителка за пример.

Машките кози се викаат прчови и тие се вишок во оваа приказна, како и сите бивши, клапнати женскари, кои сега не служат ни за украс, а не ни догледуваат, па да бидат барем какви-такви воа?ери.



ХИЕНИ

Хиените се третосменки, како буфовите, ама ептен поразлични од нив. Хиените де?е коват планови, но?ум ги реализираат. живеат во пештери. Мрачни животни, пове?екратно мрачни. Мачкани барем со четири бои, убаво им сто?ат, да им се радуваат наивните и неупатените.

Хиените личат на кучи?а, на асли кучи?а. А фактички им се први братучетки на животните од фамили?ата на мачките. Уште и предните нозе им се подолги од задните, па одат како мечи?а, мали стрвни и опасни мечи?а.
А касаат уникатно, силно, баш како хиени. ?ачината на укасот апсолутно не е сразмерна на нивната величина. Мали, мали, ама гризаат првокласно. Му признаваат само на тасманискиот црн ?авол. Тешко да извадат нерешено со него.

Хиените не би биле хиени ако не ги презираат, од дното на душата, трево?адците, вегетери?анците. Што ?е им се заби на таквите, за да корнат тревки?! Забите се за черече?е месо и крше?е коски, така ги учат хиените уште од мали, а таква им станува и животната практика.

Се нарече ли кучето бесно, како бесно и ?е си умре, ако може да е и кротко. Со хиените е така: сите велат дека се бесни, а нико? досега не посведочил дека се кротки. Особено кога ги повелаат другите. А ги бива за повела?е, умни се, интелигентни, итри. Не се такви: кркни му го некому бесцелно вратот и збриши во непознат правец. Макар што во последно време сè пове?е има и такви хиени и требаат едночудно сведоци (заштитени, полузаштитени или само заштитени од врелото сонце) за да се утврди дека черечат безразложно. Хиение се, велат, интелигентни скоро како ма?муните и тоа е една од причините што многу се ма?мунраат и се чаталат. Често, божем патем, припомнуваат дека ка?што има сила - нема правдина.

Во сите сериозни разговори и маалски муабети хиените се земаат како негативни примери. А ко? би изустил нешто арно за створови кои ископуваат и ?адат лешови, сосе коски. Не биле проблем коските, хиените имале многу силни органи за варе?е.

Кога ?е се изнакркаат коски, фекалиите не им се коскени. И што е поважно, хиените ги одлагаат фекалиите што подалеку од своите живеалишта. Не поднесуваат смрдеа, макар што секо?дневниот вокабулар им е преполн со фекалии.

Може нема да ви се верува, ама хиените се ептен запалени по сексот, како за?аците. Белки не се толку и брзи, па да служат за подбишега. А впрочем зошто по секо?а цена и подбишега - може си имаат и други важни обврски хиените. Не може, туку сигурно имаат. Што не ги спречува да бидат опседнати со сексот. Сексот си е секс, па и на брзинка. Има и бетер од хиените и за?аците.

Не дека многу уживаат во тоа, ама на хиените им е дадено, освен да бидат стрвни, да можат оддалеку да го намирисаат пленот, поради што им се припишува способност за претскажува?е. Ама тоа претскажува?е се однесува само на пленот. Се покажува дека хиените ги утнуваат економските, па и политичките претскажува?а. А ист ?авол ти е ако и ненамирисан завршиш во челуста на хиените - таа мелница и на на?цврстите и на?ситние ковчи?а. Во крканлуците на хиените има неко? систем, некое знае?е, тадури научно. Додека не им се истопори неко? со поцврсти заби. Не дека се страшливки, ама тогаш хиените си ?а покажуваат и простосмртноста, и наивноста, и глупоста. Тогаш служат за подбив, а тоа им го зголемува капацитетпт на подлост.

Како осведочено интелигентни и бистри, не е ни чудо што хиените се многу амбициозни, многу ги ?убат врвовите, сакаат на живеачката да гледаат од високо и секогаш да биде по нивно. Што не бива работа, ама тие не отстапуваат од тврдоглавите си амбиции. Нема неко? таму ним да им кажува што бива, а што не бива. Бива, дури, тие да се мерат со значе?ето и улогата на лавовите, само што им недостасува малку смиреност и мудрост, ама и тоа не го признаваат. Законите на хиерархи?ата важат само за оние што се под нив, а не и за оние над нив.

Хиените, како што подучува митологи?ата, можат да се третираат и како специ?алци: имале должност да ?а надгледуваат светата шума во ко?а се одржувале состаноци и средби на братствата. Всушност, хиени – хиени чувале.

И ден денешен не се знае кои какви хиени се, оригинали или фалсификати, ама дека ги има - ги има. Каде и да се свртиш: мо?ни, насмеани, задоволни хиени кои си мислат дека нивното време трае цел еден човечки век. Обично е доцна кога ?е сфатат дека сите балони тешко се помпаат а брзо издишуваат, а балоните кога ?е издишат исчезнува од нив сè што е хиенско. Некаква константа чуваат само хиените во вид на затворски чувари и за нив, кога ?е им донесат неко?а хиена-бивша горделивка и чалам?ика, не важи правилото: хиена на хиена очи не вади.



КРТИЦИ

Кога ?е видиш, што ?е видиш во современиево - сите се вардат од кртици. А и неако логично е така ка?што има големо подзем?е, има и булуци кртици – роварат ли роварат, си ?а вршат работата. А подзем?ето сепак си се шири чиниш цел свет ?е стане едно големо подзем?е. И сите сфери на живеачката: те подзем?е во политиката, те подзем?е во економи?ата, подзем?е во царината, подзем?е во спортот, тадури и во културата и уметноста, подзем?е и ме?у оние што се платени за борба против подзем?ето, подзем?е и во самото подзем?е, подзем?е со дупло дно. А чудно некое подзем?е: си го присво?ува тоа име, а педа зем?а нема.

Какво подзем?е, такви кртици. ?ип-?ипосани, брич-бричосани, ама некако пластични, вештачки, како за во саксии со умот. Жива потврда дека има наивни и недоветни кртици, дека од секо?а лебарка кртица не бидува, дека тоа што се знае подземи со дикат се изнесува на светлината на денот. Сè уште има такви кртици што не знаат дека кртица ко?а што има доверба во два?ца, всушност, не е кртица. Некаков бесполезен сурогат, можеби.

Со га?геров бро?ач можат да се следат подземните трки и надитрува?а на кртиците. А ако се има уште и видео-пристап, ужива?ето е комплетно: каков Холивуд, какви артистички салтанати, какви дози на лицемерие и дволичност. Не дека не знаат дека барем ме?у нив има барем една кртица, ама сите се прават дека не се подземи, дека само што не го допреле сонцето (море, им текнува: таму има ?иш, горат прсти, горат раце, очи, сè што има еден обичен подземник на себе и со себе. Кога се залетува по сонцето, не е при себе. Во кртиците се збрани сите сили на зем?ата, затоа и не се мали штеточинки, предизвикуваат ме?ународни, глобални последици.

Критиците, пишува во сите книги, се слепи. Уште и биле добри по душа. Ако се слепи, тогаш како гледаат сè наоколу, како ништо не може да им избега од погледот како влладеат со сè што е подземи.

Обрасците и клучевите на сите подземни лавиринти им припа?аат на кртиците. Кртиците имаат калаузи од сите подземни престо?увалишта на боговите, а се разбита, и од нивните гробови. За секо? случа?.

Кртиците имаат и едукативна улога. При толку надземни универзитети, си сакаат барем еден подземен (не дека во надземните нема подземни далавери!) нивни, со целосна автономи?а. Кога можат некои подземници – аматери да се перчат со фалш докторати по надземните универзитети, тогаш може и подземи да се произведуваат оригинал подземни доктори на науки, на кои сакаш науки – и на оние за размножува?ето на мравките на Месечината, а во на?ново време и на Марс. Има и подземи доста недоквакани, а ?убители на факултетски дипломи, магистратури и докторати. Подземните учители нив ?е ги водат низ сите лавиринти, душите ?е им ги водат низ мрак, онака, како на првачи?а, фатени рака за рака, само уште и да запеат: десет прсти две рачи?а, има во секо? мрак!

Би било малку лицемерно подземи да се проповеда за зем?оделието, да се кажуваат високонаучни скаски на таа тема, оти нема зем?оделец ко? во пракса не поувствувал каква и да е штета од кртиците.

Е, сега, на?деликатна е темата за кртиците ме?у оние што се платени да ги откриваат кртиците. Врана на врана око не вади, се рекло. А кртица на кртица? Неоти ?е ви кажат – од на?долната полициска станица до на?високите и на?та?ните врвови на гоничите на кртици. Немаат време да си ?а истресат зем?ата од листер костумите.



ОРЛИ

Некои животни, да останеме да животните, колку пове?е ги таманиме и колку пове?е се проретчуваат, стануваат – поскапоцени. Им нашле и име: загрозени врсти. Од што загрозени? Од простотилак, од безгржност, од кабадахи?ност, од „голема работа“ и „ко? што ми може“?

Приказната за загрозените врсти важи и за орлите. Жалните орли во жална Македони?а.

Навикнати се овие асли птици да ги надвишуваат и да пребиваат над облаците. Директно да се соочуваат со сонцето в очи: ни замижува?е, ни врте?е глава, ни симнува?е поглед, ни бутур. Просто – стекнато и неуништиво право и точка.

Нико? не ги прогласил, самите си се избориле да га викаат кралеви на птиците. Да ги споредуваат со лавовите на зем?а, како вистински владетели на птич?ото царство.

Но, орлите не се синоним на мо?та. Тоа што се блиску до сонцето е и естетска височина, тадури кога би биле и изгорени од сонцето – а не се.

Орлите, на пример, ?а раскрилуваат сета мо? и раскош на контемплаци?ата. Први се во редот на мислечките птици. Ем шират крила, ем шират мисла, севезден се прашуваат нешто сериозно. Негуваат високоразвиен систем на вредности. Го поткреваат угоре вредносниот систем со многу праша?а – и одгатливи, и тешко одгатливи, и неодгатливи. Еве, можеби баш во ово? миг орлите заеднички бараат одговор на праша?ето: новите вредности врз апологетика, или врз критика се градат? Се губат ли, горе во облаците, наследените вредносни доблести? Потемни ли стануваат, со текот на времето, облаците на некогашната вина? Може ли да се отфрли сето минато? Може ли да се прави ново минато?

Секо? одговор има лице и опачина. Опачина има и сликата за орилите. Не се тие само споко?ни контемплативци. Има ме?у нив, сре?а што се проретчени, и окрутни грабливци. Ех, кога би можеле ?агни?ата да сведочат. Што би рекле тие за орловското сфа?а?е на борбата за живот? ?агни?ата, ги оставаат ли орлите рамнодушни пред праша?ата за (само)истребува?ето?

А не дека не знаат ?агни?ата, и не само тие, дека од праша?а, макар и непри?атни, не им па?а круната на орлите. Некои од нив пак ?е си бидат експоненти на царската власт, други ?е си ?а негуваат и натаму охолоста и потлачува?ето, трети ?е останат знаци за изопачува?е на власта. Живот, орловски. Животот не е само гордо да се надлетува. Од друга страна, ако орловската смелост и срчаност била за отфрла?е, немало да опстане во сите вредни записи, од древна Перси?а до денес. Денес, кога од авион ?е здогледате орел, ?е ви се разбуди можеби сомнеж дека малку се прекардашува со увеличува?ето на орловските доблести, дека малку пове?е отколку што треба се поткрева неговата мо?, а можеби и не ви изгледа многу разумно орловското запнува?е за извишува?е во небесата? Такви дилеми ако изнесете пред некои современи орли?а, ?е ве исколваат ка?што ?е стасаат.

Но, додека се на?наврв, орлите, особено оние двоглавите, си остануваат симболи на врховната власт. Двоглави орли – двоглави умови. Два цара во еден, дво?на власт, двоен суверенитет, сè е дво?но. Дури и тврдоглавоста и своеглавоста.

Во Македони?а, некои орли се драматично проретчени, а некои, обратно – уште подраматично размножени. Што сè не поминало низ кан?ите на овие, размножените!

Едно време, едни се силеа дека ?е им ги поткаструваа кан?ите на некои орли, да не би сите да станеме нивни пленови. Беше тоа уште една злоупотреба на Шекспир: многу врева за ништо. Беше Транзици?а, немашти?а, не се на?доа ножици.

Во ме?увреме зеде замав шминкерството, вклучува??и го и педикирството. Со мали ножички почнаа да им ги сечат нокти?ата не на орлите, туку на некои суштества, речиси заборавени од сите. Таква да ми ти била логиката на политичкото педикирство.



ЛИСИЦИ

Во зем?а во ко?а има толку кокошарници, кокошки и петли?а, просто е невозможно да нема и лисици. Да чади, а да не горело, бива ли?

И веднаш, уште коковчи?ата не се расониле, се вели дека лисиците биле полни секакви итроштини. На?често се заборава да се додаде дека итроштините на лисиците се секогаш полни со злоба. Се подразбира дека има и други итроманци што мислат дека си ?а сокриле злобата под итроштината.

Да не одиме толку далеку, до Далечниот Исток, па да велиме дека лисиците имаат сотонско значе?е. Ако погледнете подобро, никаде не се омилени, не само ме?у кокошките. Само Инди?анците во ?ужна Калифорни?а ?а сметале сребрената лисица за ?унак и создател. На други местоа не се слушаат баш убави зборови за лисиците. Еден од заштитните знаци на Англи?а е прочуениот годишен лов на лисици.
А да не не ги прогонуваат лисиците само поради тнр. агрокултурни штети? Да нè боде очи и нивната похотност, лисич?иот донжуанизам.

Се нао?аат причини за лисич?ата похотност, нема похотност без причина. Лисиците, како што знаеме, се самотнички, живеат сами, си имаат сво?а територи?а и речиси не ги минуваат не?зините граници. Секому своето или мене моето, тебе твоето – од тоа се раководат лисиците во секо?дневната живеачка. Уште и самотнички. Па, како да не им се сака?

Ко?знае дали е научно испитувано што прават лисиците зиме, кога сакале-не??еле се здружуваат со други лисици? Дали зимата е сезона на разврат ме?у лисиците?

Лисиците секогаш се означуваат како црвени. Не дека зад тоа треба да се бара нешто посебно, ами едноставно – таква им е бо?ата. Не можете од црвено да направите сино, како што не можете од чавка да направите гулаб. Ако можете, ?е заработувате како волшебник.

Кога на светот и на векот би имало само лисици, не би имало очни доктори. Толку добар вид што имаат лисиците, што де?е или но?е ништо не може да им избега од погледот на златно-жолтите очи, со светнати зеници, како на мачки. А кога се знае дека плус тоа се и многу вешти, нека му ?а мислат потенци?алните пленови.

Трчаат, на пример, 70 километри на час, можат да си организираат асли атлетски трки. Но, нив брзината им треба за друго, не за медали од славни трки: брзо го зграпчуваат пленот, а и брзо му збришуваат на оно? ко? ?и напа?а. Дека не се на?успешни во збришува?ето пред напа?ачите, сведочат и крзната на бундите на сопругите или ?убовниците на напа?ачите.

Кога ловат, лисиците ловат сè. Тоа со кокошките е митологи?а, да има и прикаски за мали деца. Значи, лисиците не се ?имрии и ич не се пребирливи: лапаат глодари, глувци, за?ци, риби, а и други мали немо?ни животинчи?а. Кога нема ништо друго, а може и за додаток – добредо?дени се и билките. Да не би да има забуни, си останува дека се подобредо?дени кокошките, еребиците, фазаните и нивните ?а?ца, нормално. Субспеци?алност им останува влегува?ето во кокошарници и здиплува?ето по неко?а кокошка.

Црвените лисици, де?е потиснати на политичката перифери?а, се активираат приквечер. Сега има и урбани, тоест, но?ни лисици што се сре?аваат и по но?ните клубови. Време на промени.

Лисиците се познати тама?арки. Ако можат едно да изедат, ?е здиплат три. Вишокот го закопуваат (немаат ни обични, ни фрижидери за длабоко замрзнува?е) и го ?адат во кризни времи?а.

Има, не дека нема и машки лисици, ама за нив обично се говори во женски род. А машките лисици претпочитаат да ги викаат стар лисец – толку што биле итри. И толку што имале втора совест.

Освен тоа, мнозина сакаат да се прават лисици. По злокобната итроштина некои тоа и одамна се, ама не знаат, се прават дека не знаат, или нико? не им кажал.



СТАОРЦИ

Ко?знае колку лу?е со лика на стаорци сме се изнагледале во животот! Ко?знае колку глувци мизерни ни претрчале пред нозе, не, додуша, како црни мачки, ама сепак не се оставале рамнодушни. Ништо добро не се поврзува со стаорците: на сите им е непри?атен нивниот тропот по таваните и долапите, на сите им е непри?атна нивната канализациона биографи?а. На млади години, имав еден при?ател на работа ко? мошне често за оние кои не му се допа?аа, каде и да беа во општествената хиерархи?а, салтуку велеше: стаорци мизерни! Во таа реченица немаше омраза, имаше пове?е ма?тап, а на?ве?е сожалува?е. Глувци и лу?е на Шта?нбек ни беа школска лектира. Секо? си читаше на сво? начин: неко? во глувците бараше човечки црти, други во лу?ето бараа глушечки однесува?а.

Но?ум, кога ?е се растропаа по таваните, стаорците не вадеа од памет! Личнеа на некаква таванска герила за ко?а не знаеш од ко?а страна ?е те стрефи. Наутро родителите нè смируваа со прикаски дека токму тие, стаорците, во Ази?а се животни што носат сре?а. Ние живеевме во Европа, каде што за стаорците посто?ат вековни предрасуди. Затоа и не им верувавме многу-многу на таквите азиски приказни.

Знаевме дека некои глувци носат сре?а, ама тоа не беа стаорци, ами мали, бели глувчи?а. Што на нашите пана?ури ги носеа некои Цигани кои си ги дереа грлата вика??и: миш бели, сре?у дели! Имаше и мишеви бели кои грицнуваа по некое ливче од голема кути?а за чевли, а на ливчето – цело претсказание на судбината. Ко? нема друга занимаци?а, нека верува – така ни велеа оние кои еднаш си ?а беа пробале сре?ата.

Чудни се канализационите мрежи, ама и земските патишта на стаорците.

Стаорците често се доведуваат во врска со разни арамилаци и со богатства стекнати на нечесен начин: лека-полека, гриц-гриц. Од гриц-гриц стаорците на?лошо минувтаат оние кои грицкаат стари книги. Многу се здодевни кога дебатираат за книгите: пове?е не разбрале, помалку разбрале, ама на?ве?е сакат да мудруваат. Стаорец мислител, колку гордо звучи тоа!

Со стаорците има и други, уште поголеми сензации. Можете ли да замислите дека токму стаорецот е второто име на Аполон? Па, сега пека?те и воспева?те ?а убавината. Убавино, ти си како стаорец!
Има стаорци со сите бои вапцани: црни, сиви, сиво-белузлави. За на?црни ги есапат нордиските стаорци, што внесува мали забуни, кога се има предвид нагласената русокосост на норди?ците.

Стаорците, главно, се подстанари – ?а во нордиските зем?и, ?а на ?угот на Европа, секаде. Чудно, сами си се прогласуваат за подстанари. Претходно прават студиозни прошетки низ домовите каде што има на?многу храна, а на?малку ?адачи.

Да не се заборави и да нема после дискриминаторски ломоте?а: да, има лу?е кои си чуваат стаорци како домашни миленичи?а! Ако земеш, зошто пак да не – кога едно ротва?лиште може да биде од милениче помилениче?! Инаку, многу би сакал да ги видам лу?ето со стаорците – домашни миленичи?а: како се хранат, како се галат и милуваат, како одат на прошетки, ги пуштаат ли некогаш стаорците на слободно корзо низ канализаци?ата, како се ба?аат, има ли специ?ални стаоречки шампони...?

Сепак, сака внимателно со стаорците: Многу се по грицка?ето, и ич не им е га?ле што едно нивно гри?нува?е, на пример, може да пренесе бактери?а на црна чума. Там долу Демир Капи?а...

Дезинфекциите, дезизнескциите и дератизациите стасуваат ли до самите врвови на стаорските гнезда? Сега за сега, не е разгласено за неко? случа? на самодератизаци?а. Нема стаорец ко? занавек не сака да си остане – стаорец. Што лошо видел во животот?



ЛИЛ?АЦИ

Кога ги гледате од далеку, како мини парагла?дери се, како да работат на моторче. А ми ти биле обични лил?аци, оние што Штраус толку удобно ги сместил во сво?ата музика.

Арно ама, лил?аците само на сцена се музикални. Вистина, совршени слухисти се, ама не се занимаваат со музика. Пове?е сакаат да летаат. А вистинските, професионални лил?аци летаат цик-цак, по што се разликуваат по оние што ги имитираат. Не е секо? скроен за цик-цак шашми. Или шишми, зашто останала навика лил?аците понекогаш да се нарекуваат и шишмиши.

Кога летаат, лил?аците летаат долго, долго, да се умориш што ги гледаш, како вртат кругови, како пикираат, како прават и други бравури.

Едни ги викаат летачки кучи?а, други – летачки лисици. На?новите поколени?а ги знаат и како бетмени, исто така летачки.

Летачките кучи?а не ла?ат, гракаат страотно, ама не ла?ат. Слушаат сè, слухот им е од бога, ко? им дал само мали очи?а со кои не можат да видат речиси ништо, ни де?е, ни но?е. Ама увцата им работат како да се вработени во Шестата управа на УБК. Или неко?а таква каде што се прислушкува и што е важно дали е Шеста или Девета?!

Лил?аците се набилдани во мускулите и тоа на?многу во крил?ата. Затоа и можат да летаат долго.
Немаат никаква ориентаци?а, како да живеат вон времето и просторот. Заитани, ?е плеснат понекогаш во неко? ?ид, во неко?а бандера, во неко? од високите споменици. Плеска?ето им се смета како самоубиство, или, не да? боже, како самоубиствен напад.

Бро?от на лил?аците катаден расте, особено на лил?ачи?ата. Влегуваме ли тоа во ерата, во цивилизаци?ата каде што водачи ?е ни бидат лил?аците – толку колку што гледаат. Слушачи можат да не водат на концерти и опери, ама за во живеачката сепак требаат – гледачи, со ококорени очи, а не со очи?а гурелави.
Лил?аците се но?ни птици. Но?та е створена за нив – да се докопаат до пленот, а нико? да не ги види. А и ако ги види, тие што ?е ги видат немаат душа од страв, губат здив, лил?аците си се однесуваат како да дошле на игранка, на гости. Додека има такви што во гостите гледаат само добронамерници.

Ако им ?еифне, лил?аците можат да призем?ат и авиони полни со патници. Особено ако ме?у патниците има и панични страшливци, а во ко? авион нема такви!? Тогаш, на пилотот не му преостанува ништо друго туку цурик назад на пистата, белки таму неко? ?е знае на ко? начин лил?акот се прошверцувал во авионот.
Лил?аците имаат ушни сна?пери. Ловат но?е, а де?е висат главечки ка?што ?е на?дат – на стебла, на гранки, во пештери, висат како гроздови на лозница. Ме?у нив има и бабачки, ум да ти штукне. Колку крв им се собира во тоа главите на лил?аците, додека по цел ден висат со главите удолу? Ако одат на часови по фискултура и ако ги тераат да прават само сто? на глава – сите ?е имаат само петки.

Во живеачката, тешко е справува?ето со лил?аците, а нема место каде што ги нема – од питачи на крстосниците, до костумирани чауши на важни места. Цик-цак и ете ти ги горе!

А ваму се хранеле со овош?е, цве?е, полен и такви ми ти работи (летачките лисици) и со жаби, инсекти и такви ми ти работи (летачките месо?ади). И од лисиците, и од месо?адите, инаку, го видовме аирот.

Малите деца се крстат во Бетмен, облечен во костум на лил?ак и му се восхитуваат кога ги заштитува немо?ните – старците и децата, жените.

Што знаат малите деца што се лил?аци!

СИЗИФРЕНИ?А

Нема ко? да не чул за митот ли, легендата ли, приказната ли (како што милувате) за Сизиф. Тадури и овие нововременските носители на купечки дипломи, магистратури и докторати, кога сакаат умно да глаголат за општествените по?ави и проблеми, често ?а употребуваат „метафората“ – Сизифова работа. Не дека знаат што е тоа, ама начуле нешто, па ред е начуеното да се искористи за промоци?а на сопствената мудрост, ами како!

Вистинската, изворна приказна за Сизиф е малку замрсена. Едни велат, други одрекуваат: бил син на Еол и татко на Одисе?. Од таквите рекува?а и одрекува?а се плетат ?адри, бабачки ?азли на цела една сизифрени?а. Не се нашле мажи што да ги распетлат толку силните ?азли – ни Фро?д, ни ?унг, нико?. Ако гледаш ?азол, не значи дека си го распетлал. И секо? што видел ?азол, не се нашол автоматски во Гордион, а кел фа?де и да се нашол: и оно? со острата саб?а, многу подоцна наречен воин на ко?, не му можел ништо на ?азолот на сизифрени?ата, а не пак таму некакви туристи стасани во Гордион со скапани автобуси. Просто: попуста работа да ми ти било дела?ето на Сизиф, од што не треба веднаш да се заклучи дека то? бил бади?ал?и?а. Скра?а да е. Попрво: судбина, проклетство, пресуда.

Не е бади?ал?иство големата камена топка да ?а буткаш угоре и да ?а наместиш на врв планина. И не е дека нема да те фати сизифрени?а кога, баш кога некако ?е го дотуркаш каменот до врвот, то? ?е се струполи, урниса прудолу, кон почетната точка. И сè така, оттука до вечноста, од дамни времи?а до Ками, до денот денешен. Од поднож?ето – до врвот на неуспехот. Како кога севезден садиш, а тоа не врзува, ни никнува, а за цуте?е ?е попричекаат идните цивилизации. А и иднината, пустата, тешко се препознава: не е еднобо?на и до неа не се стасува преку трупа.

Е, во личното си макотрпие Сизиф бргу разбрал дека каменот прудолу секогаш полесно и побрзо се тркала. Па му се поткренала сизифрени?ата: ако на врвот е иднината, прудолу, кон минатото секогаш е полесно. А и на поднож?ето се пошироки ливадите за разни народни ора и други гачки за увеселува?е – ем на народот, ем на сеир?иите ме?у народот. Во себе, како што сведочат мнозина умни, Сизиф никогаш не ?а гледал маната: каменот бил пакосен, а то? самиот дури маченик и страдалник, ама не и – злосторник.

Па, за ?абе ли бил казнет? Не ?е да е, ако, како што вели древната приказна, го предал баш главниот бог Зевс. Што не значи дека и во оваа прилика треба да се плеткаме во замрсените интригантски игри на Зевс и на боговите и богчи?ата околу него. Што пак, исто така, не значи дека и денеска нема такви што си се замислуваат Зевсови или зевсчи?а, барем. Секо? Зевс си има сво? Сизиф и секо? Сизиф си има сво? Зевс. Има ли ?асно разграничува?е ме?у нив, денес? Дали наместо проклетството и казната од Зевс, на пример, Сизиф денес би добил орден за упорност или за тврдоглавост? Каков било, ама орден! Им многу ордени кои првин предизвикуваат самозадоволство и самобендисаност, а потем стануваат зрачилиште на сизифрени?ата.

Модерните носители на заслуги си мислат дека има прости, како грав, решени?а и за на?сложените проблеми. Уште едно зрачилиште на сизифрени?ата.

Крева??и ?а едноставноста на пиедестал, модерните носители на заслуги стануваат алергични на неистомислениците, не сакаат со нив да го споделат напорот и маката во турка?ето на камената топка. Нив, неистомислениците, ги множат со нула. А множе?ето со нула, исто така, е зрачилиште на сизифрени?ата. Знаеш, а не знаеш дека не можеш сам да го дотуркаш каменот до врвот. Ги викаш оние од минатото, ама тие бргу бргу се претворааат во камени се?ава?а и од нив нема никакво фа?де во турка?ето на каменот кон врвот.

И така, продолжува да трае баучот на сизифрени?ата. Сите сакаат да вдишат длабоко, ама нико? не се чини дикат да остави барем троа од кислородот на разбирачката. Забораваат дека ист бог го повела и качува?ето и урнисува?ето на каменот. Исто зрачилиште на сизифрени?ата, во ко?а, сепак се знае ко? е Сизиф, престорен во продавач на модерна сизифрени?а. Купувачите ве?е го видоа аирот, а и го гледаат се поизострено. Само иднината се потешко се препознава, среде маглите на сизифрени?ата.



ИДНИНАТА VS МИНАТОТО?

Ако се преврте метафоричката пирамида на поетот, а и без тоа, би можело да се рече дека иднината не е само она што ?е до?де. И притоа да се има на ум дека топлата вода е измислена уште од векутума века: на мнозина можеби им викале ?иш пред да брцнат во топлата вода, ама тие не се обзирале. Така некако почнувал секо? устрем кон иднината. Безбели, и денешниот. Толку изарчен во дневните препукува?а на ривалите, ако воопшто можат да се наречат така.

Денес ни со боринка не се нао?а неко? ко? ?е одрече дека иднината е почната, дека ене ?а, доа?а ли доа?а. Ем доа?а, ем потсетува дека – што ве?е доа?а и ?е до?де – треба да се преживее. Иднината ако не се преживее, ич да не доа?а, ич да не се закачува на тркалото на животот, кое се разбира, не е еднакво со тркалото во луна паркот. Дотолку барем сите се одбираат, разбираат. А во тркалото на животот било и ?е биде: старото станува ново (и без паролите од старото да создадеме ново). Е, сега: новото ?е стане ли поново? Секогаш? Како и колку новото се преточува во иднина?

Во катадневната бркотница има многу сонувачи, асли сонувачи. Ама има и мнгу визионери, самопрогласени визионери. Кои си ги ?убат само сопствените соништа, дибидус. На другите им допуштаат да сонуваат бело. Бели соништа, бела иднина? Или безбо?на? Многуте соништа и визии, какви-такви, не значат автоматски и иднина. Како што од секое врбово гранче, тадури и од оние кои поседуваат заштитен знак на паметник, свирче не бидува. ?ок.

Иднината сака да се препознае. Овде и денес, без одлага?е. А сака и да се освои иднината, оти не доа?а на волшебно килимче. Сака да се изгради иднината – зо разни алатки: од гребло до багер, од дикел до забревтан кипер. А не сака да се поза?мува од иднината, сами си го мамат умот тие кои мислат дека можат да ги вратат тие поза?мици.

Кога се сака иднината, што всушност се сака? Тераса, Гоцева раса? Мирисот на бронзата, студенилото на мермерот? Се разбира дека не е срамота да се сака, ама сака понекогаш да се има на ум и кра?от на една народна за Грозда мома: што се сака, не се зема.

Иднината понекогаш прилега на спортски натпревар: од пропуштени шанси не се прави ни победа, ни иднина. Шансите се создаваат (понекогаш и подаруваат) за да се искористат.

Иднината не се наметнува. Тогаш е тоа само иднина на оно? ко? наметнува. Иднината не се прави и за инает, ни со вишок тврдоглавост. Во тркалото на животот што се врти кон иднината, понекогаш не треба да се попушта, ама за тоа сака голем усет за време и за вредноста на мигот. Понекогаш, пак, сака и да се попушти, пак во вистинскиот миг. Ако не, о?де возот и сака ново окапува?е од неизвесност на стариот железнички перон. Цуцул стои на перон, во името на иднината!?

Не е лошо од време на време лу?ето да се потсетуваат дека самите си ?а грицкаат иднината, како грисини на неко?а евтина гозба или како пуканки в кино. Кога се грицка неконтролирано, ти се чини дека грабиш кон иднината, а всушност, се вра?аш назад – назад во иднината!

Арно де, грми врви – патот врви. Стига ли е сал еден пат? Патишта без умешни трасери се прават ли? При толкуте дрдоре?а за иднината, помислува ли неко? на децата? Создаваме ли деца на иднината или деца на минатото?

Вечна е трката за водачи во иднината. Небаре е тоа да фатиш дете за рака, па претрчаш некое парче зеленило што останало на патот кон урбаната иднина. Не е мала конкуренци?ата и за водачи во сенка. Поарно во ладна ладовина отколку на гола ледина, згора и не разорана. Иднината има се помалку фа?де од орачите. Доцна се разбира, во неко?а далечна иднина, дека не бива така.

Ако не бива од старите митови, бива ли иднината од некои нови, таканаречени глобалистички митови? Сам човек колку може на ово? бели свет застанат на мостот кон иднината? Особено кога знае дека ?абе ?е врви преку мостот, ако пред тоа нема едно големо и асолно прочистува?е? Иднина од валканици не се прави.
Уште колку може и се поднесува ли воопшто чека?ето на иднината? Или и таа самата, иднината, ?е збрлави отшто толку ?а чекаме?

Запнете малку, изострете го погледот: вистина ли врви возот напред, кон иднината?



ВРЕВА И МОЛК НА МОСТОТ

За некои поети стварноста е сè, други пове?е летаат на крил?ата на нестварното. За некои други лу?е пак, кои немаат ама баш никаков допир со поези?ата, стварноста е обично тесто за месе?е и за производство на далавери кои изгледаат нестварни. Таквите се нарекуваат и начекувачи и за нив стварноста е полна темни темнини и тесни сокаци. Во тесните сокаци масите изгледаат помасовни, а во тишината на темните темници хоровите изгледаат побучни. Од една страна. Од друга страна, во темни темници и тесни сокаци некои трети, пак, не дозволуваат никаква масовност, никаква бучава, никакви хорови. Само издишки – од оние препознатливите, надуени со фреон од (само)задоволство.

Во стварноста има сè, па и делби – по сите линии. Не излегуваат од мода делбите (тадури и прозивките) на ?унаци викачи и кукавици молчеливци. ?унаците викачи, по правило се хористи, улични гневници, дувачи во свирчи?а, удирачи во барабанчи?а и тен?ери?а. Паролите далеку им се слушаат само кога се во хор, поинаку, солистички не фукционираат. Се знае, де, и во на?долната опера во светот што се хористи, а што и кои се солисти.

За солистите се вели дека се молчеливци, дека нивниот глас не дофрла далеку, отшто се плашеле, богати. А што ако баш нив, солистите, нема ко? да ги чуе? Вклучува??и ги и оние кои ги обвинуваат за молче?е – да не излезе дека баш тие се наглуви за гласот на солистите? Од едно уво им влегува, од друго им излегува, страстите им се разгорени и исцело свртени кон хористите, викачите од сите бои и од сите сорти, а и на сите места, не само на плоштадите.

И солистите не се едномисленици, едноумието, нели, си го отпеа своето. Едни ме?у нив се прозивачи, други прозивари, трети - преживари. И прозваните се слично поделени. Ме?у сите нив, мнозина многу ?убат да си се нарекуваат интелектуалци. Демек, мислечки лу?е. Умни. И како на такви, соло пее?ето им се смета за - молче?е. И тоа од оние на?глувите, а на?острастените. Таквите отсекогаш претпочитале да бидат „масовици“.
Мина пове?е од цел век од првооб?авата на интелектуализмот на Емил Зола познат во сите учебници под насловот „Обвинувам“. Денеска секо?а суша обвинува што и ко? ?е му до?де на ум, а секо?а сушичка си се смета за интелектуална суша. Барем средношколските лектири да ги прочитале, а?де де. Немале време, биле зафатени, всушност, со бербате?ето, мрсе?ето и излитува?ето на поима?ето, па и ликот и делото на интелектуалецот. Во неговото впрегнува?е во партиските кочии, сеедно каде вртат тие на првата раскрисница – лево или десно. Ако не си на кочи?ата, молчаливко си, кукавица си, сè што е недолично си. А знаат дека не си, ама ?оа не знаат дека знаат.

Интелектуалноста се докажува под партиско знаме, на партиски митинзи, трибини и слични масовни собира?а. Понекогаш се на цена и колумните – зависи чии и зависи во кои весници. Ако се напише нешто во некое списание – речиси и да не се есапи, а ако се напише и цела книга – дибидус не се есапи. Ко? денеска чита книги, па баш тие некого да покренат на акци?а?! Логиката е како грав тетовец: ако си од спротивниот табор си дродорлив простак, ако си од „нашите“, а молчиш, тогаш си предавник. ?оа нежно, еуфемистички звучи тоа.

Големите ма?стори на кавгите ме?у малите лу?е знаат дека е природно да се критикува власта (особено кога не се на власт), ама се прават дека не знаат дека таа критика автоматски не значи припа?а?е и нежно гушка?е со спротивниот табор. Тешко би можело да се рече дека тоа е празна неутралност, уште помалку дека е тапе?е на критичката свест. Како сакаш сврти го, критичката свест не се прави само на плоштадите, ниту со медиумски мегафони. Критичката свест има свои корени и природен разво?, континуитет. Пове?е се потпира на аргументи, помалку на гласноговорност, иако и едното и другото си имаат сво?а цена, вредност. При што секогаш е важно власта да зависи од општеството, од народот – никако обратно. По тоа, на неко? начин, и се мери умот на власта: умната власт има слух за критиките, неумната ич не поднесува критики, знае власта, не дека не знае – без критика нема напред. Што е за право, иако работите не сто?ат баш пата-пата, и опозици?ата ?а знае приказната за прифа?а?ето и одбива?ето на критиката.

Оние што пове?е ?убат хорска врева и не поднесуваат мислечка, солистичка критика, очевидно, се скарале со иднината и застанале на ба?ката за огледалцето коешто кажувало ко? е на?убав (и на?умен ли?) на светот. Изгубиле од предвид дека нема волшебно огледалце што во истори?ата кога тогаш нема да се скрши. А од друга страна нè мавтосуваат дека индивидуалецот е столб, и тоа не каков годе, на демократи?ата. Велат, со право, дека нема колективна вина, на пример. А заслугата само колективна ли мора да биде? Само тимски ли мора да се игра, што е со поединечните спортови?

Обвинетите молчеливци, вистина ли молчат? Нивниот невидлив говор, што толку лефтерно се крсти за молче?е, вистина ли е молче?е? Или пове?е зборува од нарачателите на хорското врева?иство во одва? подносливата балканска темнина? Толку ли е безболно некому, туку таа под облака, да му се ампутира правото на безврева?иско, мислечко мисле?е, во кое само кусогледите можат низ маглата на изместената диоптири?а да препознаат молче?е? Божем има само еден вид на говор и на отпор!

Во „ме?ународната поделба на трудот“ на мислечкте лу?е не им припа?а да бидат активистички гласоноговорници, а романите, стихозбирките, есеите и другите книги, да видиш, „активистите“ не ги бро?ат за ангажман. Хорското пее?е има апсолутно предимство, се мисли дека кравите што заеднички мукааат даваат пове?е млеко.

Застанат на мостот над брзаците на нашата стварност, мислечкиот човек е на големи маки – обата брега, имено, сакаат да биде нивни, да го земат „под свое“ а то? сака да си остане сво? и самостоен. Не дека не ?а знае ?ачината на обестраната врева, ама и не дека не знае дека одва? може да се рече дека во нашата стварност живурка некаква ?авност и дека што и да каже разумен човек, нема никако да вли?ае врз аздисаните карвани на мо?та. Тоа не е дефетизам, тоа е само слика на времето што го живееме. Сè во свое време?



УЛИЦИ И УЛИЧАРИ

Еден мо? добар при?ател живее во Берлин на улицата Владимир Ма?аковски. Не му завидувам баш многу, оти и мо?ата улица во Скоп?е, барем засега, носи име на поет – Коле Неделковски. Некогаш за сре?а се есапи и да не си приоритетен кога ?е збрлават гумите за брише?е на истори?ата.

Но, уште малку за Берлин. Од улицата Владимир Ма?аковски се влегува во еден, што би рекле ние тука, сокак што го носи името на Борис Пастернак, а оттаму во улицата на Петар Илич Ча?ковски. Веднаш тука е и улицата Фридрих Енгелс. Ко? малку подолго талкал низ берлинските улици, знае дека има не една ами неколку улици што го носат името на Карл Маркс. Знаат и дека постои голем плоштад на Роза Луксембург. Знаат, на?накра?, дека еден убав и голем театар во Берлин се вика Максим Горки, а пред театарот, како што прилега, е и Горки излеан во бронза.

А новото време до?де во Берлин пред да стаса тука, ка? нас. Дел на тоа ново време во Берлин беше и преименува?ето на улиците, ама тоа се направи без таламбаси, со многу дикат – се смени?а ими?ата само на некои безнача?ни типови, а ими?ата на великаните нико? не ги чепна – ни на улиците, ни на плоштадите, ни во школите. Ме?у другото и затоа улиците во Берлин немаат дупки, а баш деновиве, во ?уни, главните улици опо?но мирисаат на липов цвет. Миризливи улици.

По калдрми, по тесни и темни сокаци, по макадами, ко?знае уште како не, новото време стаса и на нашите улици, такви какви што се и какви што можат да бидат. Сцена на уличните артисти, на пример.

Улиците, инаку, малку личат на старите тетратки по тесни и широки. Не се толку дирек-прави, ама, ги има и тесни, и широки. Тадури и булевари. Некои се асфалтирани, некои поплочени. Како да им е поудобно на поплочените – тие барем можат да бидат поплочени и со спомените на многу поколени?а кои пораснале и врвеле на улиците. Спомените вградени во асфалтот на улиците се некако згмечени спомени.

Има живи и живуркави улици. Живите се прометни, речиси со деноно?на врева, престорени во мобилни канцеларии на новопечените бизнисмени и газди. Живуркавите – тажни сврталишта на сиромасите, а има и бетер – пусти улици, заборавени од сите, тадури и од нивните жители.

За улиците се напишани недобро?ни песни, раскази, романи. На?познатата повест на нашиот Славко ?аневски носи наслов Улица. Ко?знае дали самиот ?аневски има улица во родниот град.

Секо?а улица е дел од биографи?ата на секо? град. Секо?а улица е дел од нашиот идентитет, од идентитетот на не?зините жители, но и на сите кои катаден врват низ улиците – ?а пеша, ?а со автомобили. Кога се врви низ улиците, всушност, се врви низ времето, се оставаат знаци за распознава?е на времето. Затоа секо?а улица си има сво? именден. И си го варди името, оти се знае дека не е паднато од небо, оти му припа?а на великан. А великан не се станува по ничи?а директива, саде со дела.

Има времи?а и силници кои се занесуваат дека баш од Бога им е дадено, чекорите од нивните копуци да ги вградуваат знаците за распознава?е на градовите. За таквите е важно да станат и да останат кумови, да крстат, ете и улици. А немаат време да бро?ат колку народ исфрлиле на улиците, тоест, оставиле без работа. И колку лу?е снеможено останале на улица, удира??и си ?а главата како ?е го протуркаат денот, не месецот. Такви станаа нашите улици, и никакво преименува?е не им го сокрива срамот. Не е литературна измислица ако се каже дека и улиците знаат да се срамат, знаат ко? чекори и ко? се топори по нив. Улиците и но?ум ги чувствуваат светлините на животот, ама нешто сè помалку се осветлени.

Исто така, не е литературна измислица ако се каже дека улиците се чувствителни, па понекогаш и плачат. Си ?а оплакуваат судбината, цели улици плачат од новопечените кумови. Улиците се чувствителни и кога неко?, демек од педагошки причини, ?е рече дека не треба да се дозволи децата да ни ги воспитува улицата.
Сите кои врват по улиците не се уличари. Ама на уличарите не им успева да се камуфлираат и да се престоруваат во нормални минувачи. Што и да се, на ко?а ритка да се искачиле, уличарите си се уличари: дома не се прибираат, посто?ано се моткаат и ги мерат улиците. Демек, асли мангупи, прваци по раскалашеност и непристо?ност.

Улиците не ги личи без улични свирачи. Како што не личи нивната музика да е сè потажна, сè попразна, скоро глува. И минувачите, и свирачите, нема ко? не знае – ?абе таблите со нови ими?а, кога улиците се полни со питачи и бездомници. А и животот, богами, долго трае. Некои печати си мислат дека се вечни, ама бргу бледнеат. Во истори?ата на улиците има многу вратки на направени вратки.



ДИ?АЛОГ И ДВОУМЕ?Е   

Има разни крстосници (со семафори и без семафори, на пример, со патокази и без патокази) и до нив се доа?а на разни начини. На крстосницата секогаш е важно ко?а посока ?е ?а фатите. Затоа и двоуме?ата на секо?а крстосница, затоа и ди?алогот, макар сам со себе.

На некои крстосници се доа?а бодро, со победоносен ба?рак, на други пак – уморно, тадури дво?но уморно: и од победниците, и од победените. Крстосницата е заедничка, ама секому му изгледа – поинаква. А баш оти е заедничка крстосницата и судбината од посоката што ?е се избере, важно е да се прозбори неко?а пред да се избере посоката. Лесно е да кинисаш си мислиш дека те води самиот Господ, да не фермаш никого, оти си мислиш дека лично Врховниот ти вели дека само ти знаеш и како таков зналец си ?а избрал посоката ко?а води директно во вечноста. Арно ама, животот и не мора ептен долго да трае за да се види дека кусовечни биле жиците на виолините и басовите кои ги свиреле маршовите на вечно сре?ната, ра?ска иднина. Свирачите на одите за светлата иднина не се бираат ме?у оние кои одва? врзуваат неколку такта од новокомпонирани песни, главно патриотски, ами какви!?

Долговечноста на избраната посока не се мери со мандатни отсечки. Она што на на?обична крстосница некому денес му изгледа како избор на на?сре?на и на?бери?етна иднина, на кра?от на баладата може да се престори во корзо на легиони од црви, лазачи и грицкачи на убави идеи. Од анализа на состо?бата на црвите тогаш, бездруго, ?е може да се прави анамнеза на готвачите на нивната наслага, ама ?ел фа?де од тоа – овде и денес?

Да се скрши збор-два пред да се избере посоката, не значи обично задоволува?е на формата. Минато е времето на празните ди?алози, сетики и на пизмите, иако на?тешко се откажуваме од нив. Понекогаш во истори?ата се случува нешто што просто – се наложува како неопходна потреба, без многу филозофира?а. Понекогаш толку неопходните ди?алози започнуваат со ди?алог самиот со себе, со самоиспитува?е наместо со будалесто самохипнотизира?е. Понекогаш, баш во судбоносните мигови на крстосницата, сака да се запре со арогантниот ди?алог и пречка?е со мртвите, оти од тоа не се крепи ни самохипнотизира?ето.

Ехее?, непрегледни се поли?ата на можните ди?алози, што се гледа и со површен поглед врз светскиот глобус. Ди?алозите не се ди?алози ако се водат на подбишега, ако едни со други си играат ма?тап – без ме?у два за?адливи ма?тап?иски гриза да скршат барем неко? разбран  збор. Имате ли впечаток во оваа непрегледна реви?а на суети дека неко? со некого воопшто разговара – та?но, ?авно, како било? Колку за пример, разговарате ли вие со вашиот сосед, со колегата на работа? Ако разговорот во на?голем бро? е позитивен, во што е тогаш проблемот? Како едни од други успеваат да ги сокри?ат каналите на логичното размислува?е и сè да туркаат во канализаци?ата?

Кога ?е се на?дат на крстосница, како некои умеат да ги изберат баш лажните крстосници кои директно водат кон нови и нови заблуди? Плукни во минтото и киниса? без компас, со надеж дека сигурно ?е стасаш на ветеното место! А пред да плукнеш, помислуваш ли дека и плунката ако не баш веднаш, тогаш секако некогаш ?е се исуши, ?е стане минато, полигон за нови плукачи, ако се размножуваат таквите?

Одбира?ето на посоката е еден вид демаскира?е, што неизбежно следува. Од такви демаскира?а потем се (пре)создава истори?ата и тука ве?е нема алиш-вериш. Од чавка гулаб не бидува, ни од новото старо не бидува, ниту од новите аршини бидува еталон за старите состо?би. Некои работи од минатото, вистина, се повторуваат, ама сите што малку од малку се одбираат знаат дека тоа не е – иднина. Башка и минатото дали го имало баш такво какво што се прикажува и ако не било, може ли како такво да биде иднината? А, и да речеме дека нешто личи на нешто – што станува со духот на времето, со духот на нашето време? Ко? е минимумот на чесност во духот на нашето време, што делотворно може да го покрене ди?алогот? Колку количини на чесност има и во бара?ето неко? посто?анои да се согласува со вас, како и вие посто?ано да се согласувате со некого, оти таква била реалноста? Има ли ди?алог без почитува?е? На?сетне: има ли ди?алог и без самопочитува?е? Чуму трубе?ето за ди?алогот, ако од него не никне зрното на (само)освестува?ето – овде и тука, ама и на други места.



СО СИЛА ИСТИ

Во грмушките на истори?ата, сетики откога постои таа, има итреци и ма?стори со навидум проста задача: на ловецот да му велат да пука, а на за?акот, ве?е нанишанет – да ?а спрашти?

Има ли некакво зрнце вистина од ова засеано, а не пркнато колку што треба, на широките поли?а на Транзици?ата, каде што едно парче, одва? оградено, ни припа?а и нам? Ако сево ова треба да трае оттука до вечноста – каде е вечноста, каква лика има таа? Колку Црвенкапи има на патот до вечноста? Ко? е ловецот, а ко? за?акот?

Ова нашево, заборавено ?оше на Европа, не било скудно со тегобности од разни видови и уште поразни тежини. Една од нив секако беше топтан постро?ува?ето во Транзиционите редици на Источна Европа, божем самите ние, а уште пове?е силните Транзициони Постро?увачи, не знае?а дека не беше баш сè што беше малку или малку пове?е на исток – Источна Европа. Од самиот почеток заглавивме како во рибарска мрежа во ко?а, кога ?е се извлече на брегот, има и капиталци, и пастрмки, и мрени, и плашици. Рибите си се риби, ама не се сите риби исти. Така некако беше и со државите наредени на стартните позиции на патеките на Транзици?ата. Ама неко? сакаше, некому можеби му беше полесно – сите да ги брои топтан. Сите нека потскокнуваат, ?оа весело, фатени во она орото: топтан, топтан, кисело млеко... Лицата и онака ни беа ве?е асолно скиселени, а тукушто почнавме да го береме – како онаа кутрата Пара – киселецот на истори?ата.
Нешто скиселува веднаш и некои држави, се виде, скиселуваат веднаш. По стотина години ?е се знае зошто, ама нико? од урнисаните и скиселените нема да има фа?де од тоа. Башка што: ?а ?е зе знае – ?а нема да се знае. И обично така бидува.

Не само новите врапци, стрвно расколвани во затекнатите комунистички кабинети, ами и на?обичните политички анафалбети (и со такви не беше скудна Транзици?ата) знае?а дека ?угослави?а, иако ве?е распадната, не беше што и зем?ите од тнр. Источен блок – ко?а и да ?а земевте за пример, од Албани?а, Бугари?а и Романи?а, дури до Руси?а. Знае?а ама не знае?а дека знаат. Што, ме?у другото, се виде и во некои важни сегменти на распа?а?ето: колку книги, на пример, како забранети во она време се об?ави?а тука, а колку другаде? Што тоа го натера дисидентот од соседниот север, писателот и филмски режисер Живоин Павлови?, пред смртта да рече дека ?угословенското време (да, тоа Титовото) беше Периклово доба во однос на она што сега, по распадот, го живееме? Што тоа, од друга страна, едновремено го крепеше опортунизмот и и зошто мнозина се правеа дека не се оттука кога ко? кога ?е му текнеше, ?е повлекуваше равенства ме?у светските комунистички искуства? Скра?а од помислата дека ?угослави?а беше безгрешна, дека беше пролетен багремарник и сета мирисаше на мед и млеко, ама баш источноевропските дисиденти во тие времи?а за свои лозунзи и идеали го истакнуваа самоуправува?ето. Никогаш не беше обратно. Како во оние вицевите за слепците што од ?угословенските злодела по грешка бегале на Исток, а сонцето севезден било на Запад. Нивните весници имаа по четири до шест странички (празничните издани?а по осум) а нашите на?малку по петпати пове?е.

Впрочем, се покажува последниве години и на други подрач?а, дека тнр. големи стратези многу милуваат нештата да ги поедноставуваат и да ги гледаат црно-бело. Ко? ?е се бафта сега со спектрални ни?анси, а?дете, ви се молам! ?ал не ?ал три и пол и – квит.

Безбели, како што нема потреба да се кри?ат гнасотилаците на стариот систем, нема ни потреба од толкави количества отров во бунарите на тоа време. Не само поради прадедовските пораки дека не е на арно плука?ето во стариот бунар. Пове?е со изедначува?ето на квалитетот на водата од нашиот бунар, со квалитетот на водата од соседните бунари. Праве??и безочни изедначува?а, некои незна?ковци и патентирани мразачи лефтерно, како да се работи за тукушто испилено пиле, ?а ампутираа и уште запинаат да ни го ампутираат животот, да ни ?а ампутираат истори?ата ко?а сведочи за разликите. Поништува?ето на разликите значи и затвора?е на отворот кон дел од минатото, а како да сака да каже дека не се нао?а минато врз кое не се нафрлаат ?елати, од дедо Ное па ко?знае до кога.

Ние уште се маткаме со Транзици?ата и нико? жив тука не знае каков ден ?е изгрее утре, а за задутре се навикнуваме да размислуваме како за далечна иднина. Каков покров ?е се изна?де за сè што било?
Не дека немаме автентични гревови и глупости. Ама и онака елегантно, со нескриено милосрдие и добрина, некои при?атели пове?е нè учеа ко? и како ги измислил ножиците, а не како се прави костум. А можеби знаат дека белки сè уште не е доцна за освестува?е и за дефинитивно затнува?е на устата на оно? папагал ко? ?е замине во пензи?а салтуку повторува??и: сите се исти, исти... А види ма?ката, некои во ме?увреме од исти станаа поисти. И обратно.



КАРАКТЕРНИ ОСОБИНИ

Трпение спасение, рекол неко? нашинец некогаш. Пред или по првата крштевка на ко?а е крстен Трпе, сеедно. Оттогаш, лека полека, изденуден, како што се тркала времето, трпе?ето, и тоа долготра?ното, станува наша карактерна особина. Секо? сам може да пресуди дали е тоа за машала. Или за уште едно наведнува?е на главата пред изгре?сонцето на новиот ден.

Долгото трпе?е, на?често, води кон реката на заборавот. И во таа река не се влегува двапати, што рекол древниот учен. Ама стига е и еднаш – да се заплови на ла?ата на самозалажува?ето. Демек, што и да е, како и да е – еден ден сè ?е се заборави. Заборавот е кладенец на нашето уште подолго трпе?е. Лу?е и обичаи, рожби на стари заборави и градители на нови далдисува?а. Младината тука служи не да се оттргне од заборава?ето и да зачекори кон нови висови, ами да има за кого да речеме дека ги продолжува славните традиции на трпе?ето. А и да има кого да прекориме за распрденост, од ко?а некогаш последиците влегуваат во истори?ата. Младите тука служат и да бидат плукани в лице поради нивните татковци, со време да сфатат дека запчаниците на машините за производство на виновници се незапирливи. Перпетум мобиле.
Младината тука е непресушен извор на нови ?унаци во борбата за минатото. Чува?ето на традици?ата тука се сфа?а како приклештува?е за минатото, не како исчекор во иднината, со поуки од минатото во малото ?епче. Чува?ето на традици?ата тука значи свежо да се памети боздоганот на Крале Марко, а да ги снема од памете?ето оние што нè описмениле, што ни создале букви и азбука. Стига е да знаете за великото ко?ско име Букефал, а што има да си го оптоварувате умот со ими?а на учени, писмени. А и некои од учителите ги качивме на ко?и, безимени ко?и, ама ко?и. Време на ко?ите.

Така учени, денес доучуваме како се станува и колку убаво да ми ти било да си заточеник на власта. А ваму, демократи?ата дошла, со сите таламбаси, само ние не сме го виделе тоа. Таму пак, во демократи?ата, учат и доучуваат обратно: власта да е заточеник на народот. Зависи од народот, не се рекло ?абе – каков народ, таква власт. Може и обратно, еписибир.

Ако е за право, сите лу?е на светот имаат власт. И сите лу?е на светот, на ово? или оно? начин, ?а поднесуваат власта, некои и вли?аат врз власта. Таксиратлии се оние кои набасале на глува власт, ко?а ги одзатнува ушите само кога сака да чуе колку и’ се воодушевувате.

Трпе?ето, како што се знае, не е мрза. Напротив. Пекаат лу?е за работа, ама само пекаат, не работат. Поточно: нема што да работат. Трпе?ето не носело нови работни места.

И лаже?ето ни станува карактерна особина. Се лаже на ангро. Секо? и секого го матка за нешто. Лажат и медиумите. Како што велеше еден шегобиец во едни дамнешни времи?а, кога исто така се лажеше, сетики помалку и со пове?е усул – само датумот им е точен на медиумите, а и него понекогаш го грешат. Неко? беше рекол дека одва? може да се верува и во жалните вести во весниците, ете дотаму стасала нашата лажачка карактерна особина.

Каде што многу се лаже, зборот го губи значе?ето, животот се претвора во сува пол?ана во ко?а пеплосуваат гласовите на осамениците. Таму ?авноста губи секакво значе?е. Што и да кажете, исто ви се фа?а – како ништо да не сте кажале.

Уште малку, па ?е се фалотиме со тоа што не ги са?калиме предизвиците на 21-от век. Запи?аме некако да стасаме до кра?от на 19-от век.

Ако продолжиме како што сме кинисале, бргу-бргу ?е видиме дека, всушност, не знаеме да покажуваме нанапред. Наместо со покажува?а, се мавтосуваме со поткажува?а од стари и на?нови датуми.
Инаку, пукаат уши од барабаните на демократи?ата. Дозиметрите на слободата одва? издржуваат да не се прелеат, од толкава слободарска бу?ност.

ПОМИ?А(РНИК)

Ко? што знае што е поми?а, знае и што е поми?арник. И каде што има поми?а ( а останува поми?а и од ку?ните на на?прочуените готвачи), не ?а бидува без поми?арник. Макар што не е докажано дека е добро сета поми?а де се истури во поми?арник. Има и други нешта што се прават со поми?ата, без поми?арник. Чистотата на садовите е основната поттикнувачка при секое спомнува?е на поми?ата и поми?арникот. Чистотата често пати е пове?е од половина здрав?е. Затоа и сака, покра? чисти садови - и чист образ, и чиста душа, па и чисти сметки (долга ?убов)...

Има времи?а кога растат количествата поми?а и бро?от на поми?арниците. Има парадокси, во истори?ата, кога баш среде сиромашти?а растат количествата поми?а. Тоа можеби и не би се видело, кога наместо во поми?арник, поми?ата не би се истурала секаде, кому каде ?е му текне, со што грубо се деградира улогата на поми?арникот. Или, би можело да се рече - поми?арник се прави од сè: и од конте?нерите, и од затскриените ?оши?а, и од ливадите покра? патот. Ама баш од сè, тадури и од некои места каде што се собираат избраниците на народот. Вистина, на таквите места во главната улога е пизмата, но одвреме навреме ?е се истури и по неко?а поми?а, без око да му трепне на истурачот, ако пак то? воопшто е и свесен дека и од зборовите се прави поми?а. Чудна поми?а: од остатоци од пизма немерена и од хистери?а. Навистина чудна поми?а: живо сведоштво дека има и такви кои по мермерни скали и црвени теписи се качуваат угоре, на важни места, без да си го понесат со себе врзопчето домашно воспитание. Првин се изодува патеката на домашното воспитание, а многу отпосле блескавите патеки на мо?та и надмената дрскост. Тие чекори секо? мора да си ги помине сам, шашмите тука бргу излегуваат на бела виделина и ги покажуваат сите дупки за кои наивно се мисли дека мо?та магично ги покрива, онака - окус покус препарандус и нема ве?е дупки во домашното воспитание. Има, има!

Кога не се избира, дибидус не се избира каде се истура поми?ата на домашното невоспитание: врз лу?е угледни, врз лу?е постари, тадури и врз лу?е мртви. Се разбира, не мора секо? да ги сака лу?ето умни, угледни и постари, ама тоа не значи дека секо? може да им истура поми?а врз ликата и делото. И кога си им рамен на нив не бива така, а не пак кога не си им до колена. А за мртвите пак, сетики не се вели од дамнини, од кога посто?ат мртвите - за нив само на?добро.

Арно ама, ние не би биле ние ако ка? нас и мртвите не треба да бидат претпазливи и да се вардат од бесот на истурачите на помии. И да е барем само од нив. Не им е лесно на некои мртви ка? нас, каде што - да се парафразира еден умен - бргу се стемнува.

Почитува?ето на мртвите Софокле го беше нарекол свет закон, ама ко? ?е се бафта сега со неко? си Софокле, ко?, не знаел, на пример, дека почитува?ето на законите може да биде селективно, што не ги исклучува и светите закони. Инаку, ме?у истурачите на поми?а ?е препознаете и горди почитувачи на антиката, ама, ако се може - без оваа мисла на Софокле и неговите Антигони и други хероини. Стига им е ним Охридско лето и фестивалот на античка драма во Стоби. Да се допрецизира, за секо? случа?: античкиот локалитет Стоби, а не истоимената винарска визба.

Истурачите на поми?а често се доброволци, често се лу?е од задача, а кога убаво ?е се погледне - не им е целта да го в?ашуваат недолжниот народ, туку многу пове?е да продрат, да го раздробат здравото ткиво на општеството. Ко? ги создал такви какви што се? И каков одговор очекуваат: на поми?ата со поми?а? Кога сите би се препелкале во поми?арникот, значи ли тоа дека всушност нико? нема да е извалкан од поми?а, дека сите се исти? Со таков есап на а?ван пазар не се излегува, а не пак да се влегува во политички супермаркет.
Така било судено: во живеачката да набасуваме на непри?атни миризби, а? да не се рече смрдежи, од разни помии, за кои ве?е е кажано дека се истураат и таму каде што не треба, а и врз лу?е врз кои не треба. Да се тешиме ли со созна?бата дека еве и во ово? миг, додека се привршува ово? текст, сегашноста бргу минува и станува минато? А секое минато на буди чувство на гордост, има и минато од срам и за срам. Од поми?а минато нико? не неправил.

И истурачите на поми?а, се разбира, стануваат невидливи, безимени и безнача?ни сенки. Скра?а да и е ладовината на иднината од таквите сенки.



СУФЛЕРА?

Се тркала животот, до последната капка минато. И до последната дамка на и од минатото, оти минато без дамки не било минато – такви се узусите на сегашноста. Ко?а, пак, утре ?е стане минато. И се така во круг. А сите кругови не се волшебни, магични. А и да се – круговите си остануваат кругови, некои само привремено светнуваат врз спотнатите чела на самобендисаните современи триумфалисти.

Сосе животот, се тркалаат и праша?а, цели дрвореди од праша?а – оттука до Стамбол. На пример: од каде толкав вишок на омраза, на агресивност врз минатото? Зошто и од каде толкав кусок на знае?е – не само за мнатото? Зошто некои мислат дека толку лесно се стекнуваат тапии, ма?сторски уверени?а, за месе?е на минатото? Гледаат ли дека конечниот производ е, всушност – онаа празна дупка што ?а има секо? ?еврек, па и ?еврекот на минатото?

Каде што има праша?а има или барем би требало да има одговори. ?асни и гласни. Баш како што бараат таламбасите за транспарентност од кои на лу?ето им пукаат ушните тапанчи?а. И тапаништа да се, пак ?е пукнат, како кога неко? тапан?и?а пресилно ?е ги рокне на свадба.

Татнежите на таламбасите, сепак, не можат да сокри?ат една ем по?ава, ем професи?а што се развива во раните фази на демократи?ата. Колку пове?е таламбаси – толку пове?е суфлери и суфлера?. Од што неко? ?е извлече заклучок дека живееме во време – театар. И нема да е многу далеку од вистината. Особено кога, згора на сè, ?е осознае дека и бро?от на режисерите не е ко?знае колку помал од бро?от на суфлерите. Но, режисерите се друга фела, истопорена на исти даски живот што значеле. Без оглед на нивната гнилост ли?
Суфлера?от не е молера?, па да се види веднаш каде попуштила раката на ма?сторот. Суфлера?от знае дека без него станува карма-караши од репликите, па си ?а крева цената, а рангот, природно, си го смета – уметнички. Шепоте?ето отсекогаш имало уметнички амбиции, нарочно во животот – театар. Има претстави кои велат дека животот е сон, ама животот учи дека сонот, кога ?е се оддолжи, се претвора во кома. Оди па разбуди се потем, ако си маж! А, знаете, има е театарски илузии.

Нема суфлер што не е отровно каснат од зми?ата во мислата на неговиот господар. Барем во тоа не треба да се убедуваме – дека има господари со змии во мислите. Бродски на едно место вели дека песот си го слуша гласот на сво?от господар. Така некако е и со суфлерот. Тадури, има суфлери што го знаат наизуст гласот на господарот, пред то? да отвори уста. Тесна специ?алност на таквите суфлери им се епските успеси, расклокотените води на залажува?ето.

Има емотивни суфлери, ама и суфлери постудени од надгробни каме?а. Овие студените се прават дека не се оттука, се прават дека се само дел од публиката, ама оние кои се разбираат од суфлера? бргу-бргу ги препознаваат. Суфлерот си е суфлер, ако сака понекогаш и да окапе во публиката. Има и такви претставлени?а. Како што има и претставлени?а со суфлери – двоцевки: на лов?и?ата му шепотат да пука, а на за?акот да бега.

Суфлера?от добива на цена кога ?е се згусти. Тогаш згуснува и бро?от на суфлерите, а слушачите, им сто?ат на располага?е: како првпат да се на сцена, како да не знаат ни зборче од текстот. Трема? Страв? Во такви ситуации, ко? навистина нема сопствен лавеж: суфлерот ли, слушачот ли? На кра?от на претставата, господарот белки нешто ?е каже и на таа тема.

Во ме?увреме публиката е малку подвоздржана. Некои се прашуваат ни се случува ли пред очи замена на жанрот, или што би било уште полошо – само замена на формите на шепоте?е и говоре?е? Ако се тркалаш од сртот прудолу, има ли суштествено значе?е на ко?а страна ?е се стркалаш? И кога се тркалаш прудолу, како ли звучи суфлира?ето за триумфите, кое, подоцна, нели од суфлира?е станува силна говоранци?а, со мегафони и со сите салтанати?

Суфлера?от понекогаш во силен уметнички занес си помислува дека е на директна лини?а со Господ. Како од шега го прескокнува режисерот сосе неговите помошници. Збрката е ве?е замесена и тогаш Господ нека не варди и од суфлера?от, и од режисерот, а и од господарот.



ЗАСТАНАТО ВРЕМЕ

Едните врескаат на митинзи, другите дрдорат на прес-конференции. Катаден. И не само денес, не од вчера. Откога почна Транзици?ата траат ривалските пана?ури. Затоа и не е баш без врска праша?ето: Транзици?ата, застанато време ли е? Покра? сите времи?а (минати, сегашни, идни...) и застанато време ли има? Ко?а му е одредницата, како се препознава? Личи ли на застоена летна жега, или можеби на занемено пладне во каубо?ските филмови кога ни ливче не трепнува пред да почне двобо?от?

Кога гледаме што сонуваме а што ни се случува, нели посилно запнуваме да го негуваме минатото во оваа беспоштедна пресметка со сегашноста? А пресметката со сегашноста, значи ли одлага?е на иднината, во ко?а на сите ни следува да се сториме зрно песок во пустина? Може ли да се одложи иднината, ако не се одложи сегашноста, сосе сите валканици?

Нема ме?у нас ко? да не сака нешто. Тоа што го сакаме, всушност, кажува кои сме ние самите. Затоа и ни е дадено да сакаме нешто. Ретки ме?у нас умеат толку страствено да сакаат, што да станат, дури, дел од тоа што го сакаат. Така на времето велеше еден поет. На времето и поетите беа сакани. Сега се сакаат онака патем, колку да се рече дека се сакаат, да им се поггали само суетата, но тоа е друга тема.

Сите ломотат нешто за слободи и правдини, сите се токмат за победници. Знае ли неко? во ова време да поднесува порази? И ако не знае, може ли таков да биде учител на слободата? ?абе ли, кога се учи човек да ски?а, првин се учи да па?а?

Слободите и правдините, демократи?ата, не се за обезначува?е на лу?ето, не се за лу?ето да бегаат од гладта. А и каде да бегаат? Бега?ето во себе, бегство ли е? Допира?ето на маглите на иднината, зацапува?е во слободите и правдините ли е? Понекогаш и за мнозина – токму спротивното?

Каде тогаш, назад? Како онаа Калина во народната песна? А и способноста за вра?а?е назад, нели е нова пресметка? Колку пове?е наназад, толку пове?е покажува?е на напумпани мускули и растроени нерви? А не мора баш назад за да се растро?ат нервите, стига се сегашните ценоскоци во фонтаните на сиромашти?ата.
Низ водената прашина на водоскоците (и ценоскоците) одва? се гледаат едно чудо хористи, зависници од хорското пее?е. Се разбира, кога диригентот ?е даде знак. Си мислат: хорското пее?е е синтеза на сите пее?а. Си мислат: сите птици гракаат, ама само оние што се во хорот се навистина ретки птици. И не е да не се ретки. А само на ретките им следуваат добри хонорари. Другите учествуваат на локалните натревари на аматерските хорови.

Ретките птици, со време, се навикнуваат да летаат само високо, тамам колку да се на дистанца од стварноста. Итаат, итаат, павтаат со тоа крил?ата, дури не сфатат дека играта завршува на рамото на баналноста на диригентите. Тогаш го истрошиле времето за лета?е ретките птици. Не дека не се офа?диле малку, ама ве?е не личат ни на маалски птици, со толку упадливо искубени пердуви.

Барабар со хорското пее?е, од дамнини, се топорат и куклите на конец. Секо?а политика милува свилен конец, онака, традиционално. Неко? рекол дека баш од свилен конец се прават два типа лулки – на отту?ува?е и на самооту?ува?е. Изборот е слободен, та нели за слободниот избор е борбата!?

Хористи, диригенти, кукли и куклари и ко?знае уште колку на нив слични, до „упицанетите“ изме?ари и изме?арки, во некое минато време би биле висококвалификувани исправачи на домашните криви Дрини. А со погледи секогаш свртени надвор, не од завист, ами, онака, наперчено – оти баш тие се одбрани за хористи и кукли на конец.

Мнозина иматели на ве?е наполнети (од друг) кредитни картички, не дофрлаат далеку со погледот – ако се вешти шиткачи на далекувидост. Ни стебло, ни шума гледаат и догледуваат. Допуштаат, дури се радуваат да ги ?аваат како ислужени магари?а, само и само да им се исполни животниот сон – да се чуе за нив, да се збори за нив, макар и лошо, како што беше било речено.

Во тек е конкурсот за совесни но?ни чувари на исчашени сништа, коишто предизвикуваат ?имка?а и поте?а. Безбели ?е има и наградна игра со едно многу старо праша?е: оно? што мисли дека ?а дофатил слободата, слободен човек ли е?

На вештите препишувачи око не им трепнува пред ваквите праша?а.



НОВОПРОИЗВЕДЕНИ

На времето, во бившата ни татковина од ко?а истори?ата исечка вкусна салата, на времето, значи, имаше некакви свечености на кра?от на учебните години во воените академии, кога дипломците ги „произведуваа“ во чин потпоручник. На тие „произведува?а“ се зачнуваа генералските соништа на тукушто „произведените“
Времи?ата се смени?а, многу матежи протекоа низ реките, сега ту имаме ту немаме воени академии, ама „произведува?ето“ во чинови не сме го заборавиле, макар што она другото производство, сосе БДП-то, нешто ни трокира, ни опа?а. Ни опа?аат и некои други работи - од некогаш бу?ните коси, па сè до моралот на пример, а и до меракот. Другото и така и така, нико?, нели, не е совршен, ама меракот не е за па?а?е, сак'н!
Нема-нема, туку некого ?е произведат во писател, друг сам ?е си се прогласи за принц на нешто што и то? самиот то? не го разбира, трети ве?е се станати плоштадски излагачи на бронзено-мермерни делка?а, и сè така, од тука до Охрид преку За?ас.

Произведените, откако ?е ?а изглодаат фрлената (одозгора) коска, без вина виновни си мислат - дошло време и тие да произведуваат некого: во епигонче, во гласачко шрафче, во гени? во изградба. Регистерот на лажните ветува?а е бесконечен, што, да биде бел?ата поголема, воопшто не значи дека производството подзастанува, производството во тнр. духовна сфера. Напрoтив.

Новите производители првин ги плукаат оние постарите: срам и арам да им било, ка? баш нив ги избрале, тогаш, одамна, за шефчи?а и директорчи?а, небаре намерно било тоа, за сега да не можат на раат да си произведуваат нови послушници и извршители. Бре, бре, колку видовити биле старите „произведени“ уште тогаш знаеле дека сè ?е отиде во ма?чина му, па правеле од криви врби шупелки, како некадарни да бидат искомпромитирани кога подоцна, среде расцутот на демократи?ата, ?е се про?авуваат како нови „производители“ или производството ?е го туркаат пота?ум, по мрачните подруми на зломислата.

На оние кои сега со лесноти?а се „произведуваат“ им се фрлаат коски, секогаш една коска на две кучи?а, очи да извадат за неа, до крв да се испокасаат каде што ?е стасаат. Колку пове?е крв во борбата за една обична коска, толку поголема наслада на нарачателите, секогаш мандарински замислени за судбината на народот и за бо?ата на иднината. Не е ни чудо што борбата на кучи?а станува врвна атракци?а во некои наши предели. Па?аат големи облоги додека кучи?ата крварат.

Колку што вреват на борбите на кучи?а, новопроизведените уште пове?е милуваат да мудруваат кога борбите ?е стивнат. Се мачат да кажуваат зборови што треба да се кажат, што ?е им ги разгалат ушите магарешки, ?а, онолкави, на нивните главатари! Да им го направат ?еифот на главатарите измислуваат дури и сонови, божем ко?знае каков ?елепур е тоа.

А ?е уловат неко? слободен миг, новопроизведените навалуваат да се сликаат: сликите им излегуваат наместени, позираат како што ?е им текне и каде што ?е им текне, пред паметниците за чиишто фалби си ги одрале грлата, а и пред сите недвижнини што ги стекнале сега, во на?ново време, со толку труд и мака, просто да ги жалиш и да не успееш да ги дожалиш, толку што се измачиле! Позира?ето ретко кога било некон?уктурна работа.

Тие весело си позираат и воопшто не забележуваат дека оклината ни станува едно огромно живеалиште на простаци и примитивци, предводени од новопроизведените. Местото за живее?е ни станува како измислено за будалетинки од секаков вид.

Будалетинки, будалетинки, ама не ептен будали, кога за занима?е го одбираат новопроизведеното, исто така, кане?е - да мразиме заедно, да пизмиме заедно, не мора баш да знаеме што и зошто, ама да мразиме, во името на иднната. Новопроизведените, баш кога ?е помислш дека ти се насмевнува сре?ата, ?е пуштат патот да ти го пресече неко? ?умур црн мачор.

Некои од новопроизведените бргу-бргу, уште не огреало сонцето, стануваат експерти за поткрева?е на етничката гордост и за врзува?е ?азли на ме?уетничката нетрпеливост. Доктори, професори - новопроизведени, барем сега таа работа врви лесно и набрзинка, иднната нема време за чека?е.
Белосветскте експерти се трпеливи трагачи по аргументи, а нашите новопроизведени веднаш стануваат врева?ии кои проповедаат живот еден против друг. Ко? го ферма Рацин и неговото „цел свет ку?а ми е“, од многу брза?е новопроизведените експерти немале време за Рацин, ни за Конески, ни за другите. Еден ден, можеби... сè бидува н ово? бели свет. Поголема им е радоста кога ?е им намигне неко? главатар, отколку срамот што не го прочитале Рацин.

Новопроизведените паралелно живеат на?малку два живота: претпладне, додека го сркаат утринското кафе, се нуркаат во фонтаните на животот, а попладне, додека локаат жолта или некое ново сортно вино, од очите им искри омраза. Тогаш покажуваат заби и просто мамат да им ги искршиш забите, барем насмевките нема да им се толку монструозни.

Плоштадите и шеталиштата ни се преплави?а со шиткачи на погрешни идеи. Мислители биле, велат. И како такви, си мислат, им е дозволено да кажат сè. Небаре мислата е еден обичен петочен прдеж. Од толку и такво мисле?е, на новопроизведените не им текнува една ил?адапати проверена вистина - погрешните идеи завршуваат со крвопролева?е.

Новопроизведените сакаат да бидат опкружени со муви без глави.

И други нешта сакаат.

Овде ве?е залезите на донесуваат романтични воздишки. Испаднале некаде по пат.

А и не ни личи на годините да расадувамд лажни надежи.

?е биде што мора да биде, рекол мудриот поет.



ЦРНОРИСЦИ КУКАВИЦИ

Приказната за Црноризец Храбриот е исправена во истори?ата. Современиве наши црнорисци се кукавици од на?висока категори?а: немаат ни микрон светлина ни во очите, ни во душата. Зад поданичкото егзекуторство се кри?ат вистинските налогодавачи, како самите да си знаат дека немаат образ за покажува?е.

Затоа оваа нашава, тешко ?а бидува без капки страв во кислородот, без густи и темни облаци на оча?от. Некои облаци се градоносни, пустошат по поли?ата на цивилизираната живеачка, дерман се нема од нив, ама, изгледа се преценуваат кога си мислат дека и чаре се нема од нив. Денес тешко да те тресне мака, а да не може да се на?де чаре. Во дваесет и првиот век сме, сепак.

Облаците на оча?от имаат некаква специфична улога на патокази – ги насочуваат црнорисците, а тие се котат правопропорционално со облаците на оча?от. Над таквите облаци – господарите-алхемичари, кои оча?от го преименуваат во општонародна сре?а. Поточно, го прекрстуваат, оти господарите-алхемичари многу ?убат да се прикажуваат како се крстат. Затоа и одат в црква, да ги сликаат како се крстат. Личотии едни, уште за слика?е се!

Црнорисците, значи изме?арите на господарите – алхемичари, не би биле црнорисци ако не се прикажуваат како осветлувачи, небаре носители на олимпискиот факел. Направи првин политичка чадна завеса, па после дува?, дува? од силно посилно, да се расчисти чадот, да блесне светлината. Нивната, црнориската светлина.
Црнорисците се ?убители на страв и покорност. Инаку те лапна лам?ата, ти ставаат се што имаш да блеска на на?светлата светлина. На таквата светлина се ничкосува приватноста, ама буи омразата и одмаздата, како чудотворен лек за некакви црнориски фрустрации од детството, за некакви заблудености од сегашната мо?. Ни се може и што ни можете – е еден од главните подвижнички лозунзи на црнорисците, ?оа осветлувачи.
Црнорисците, ?оа осветлувачи, предат како стари, црни мачори. ?оа отпетлуваат историски клупчи?а, за сметка на сегашноста и иднината.

Црнорисците, ако без никаква потреба ти тропнат на врата и ги избркаш, каков што е дома?инскиот ред, ?е измислат потреба и ?е се обидат да ти влезат низ пен?ер, низ о?ак, низ ?енеф, ако така е речено. Само забораваат дека мнозина не се плашаат кога ?е видат глувци, стаорци мизерни, црнорисци.

Пак се на оро црнорисците. Им потскокнуваат крастите. Веселнички, туку така, на оро (за „шизе?е“ не ги бива) смислуваат нови основани сомнени?а. Дела не се потребни, и сомнени?ата вршат работа. Сега да се правело толку масраф за некакви та?куни и кому?ари – дваесет години по падот на комунизмот!
Насладата на црнорисците е комплетна кога ?е им дадат табло и на него ?е лепат што сакаат, кого сакаат, колку сакаат. Тамам толку, колку латентно да се ?еифлии господарите-алхемичари.

Во ме?увреме, мнозина од ве?е подготвените за истопорува?е на интернет-таблоите на црнорисците, сфа?аат дека подземи им е каде-каде подобро отколку во шуплите глави на црнорисците,а и на нивните господари-алхемичари. Црнорисците тогаш збеснуваат, ако треба ?е смислат пропис што нема да ги остават на раат ни оние подземи. Нема бега?е од раката на црнорисците, едно време некои од нив се перчеа дека долга била таа рака.

До кое колено? – се прашуваат оние подземи, или оние кои ве?е кинисале по нивниот пат. Оти, нели велат дека миси?ата на црнорисците била света, помирителска? Првин силе?иска, па помирителска?
Сега би можело цинично да се каже – лесно им е на оние подземи, навреме го фатиле патот. На другите, пред наездата на црните стаорци, им преостанува праша?ето: што ?е донесе утрешниот ден? За задутре е рано да се мисли.

Шу?ур што на црнорисците не им се свртеле в глава границите. Тие се отворени, а гледаме, штоако со натажени очи, дека младите знаат што да прават кога се отворени границите, додека црнорисците, ?оа осветлувачи, веселнички потскокнуваат на своето оро. За „шизе?е“ сепак нема да ги биде – ем им е таква семката, ем им е доцна. А можеби им е и рано, отшто тие ?убат да живеат во минатото. Во сметилиштата од минатото се уште има место за секаков, па и ваков безумен активизам и занес, ко? исцело треба да се игнорира. Со една попатна напомена: си доа?а, кога тогаш, колце на тркалце.



ИДЕНТИТЕТИ

Всушност, ко?што прави овие две децении, ние таа пак таа – тиради за идентитетот, интегритетот, суверенитетот. Многу зборови, малку фа?де. Како што одминува времето, сè поне?асен ни е ово? расчекор. Муабетиме во нови, модерни кафули?а, на улици со сменети ими?а, ама како да седиме во минатото. Тешко ни оди одлепува?ето од минатото и залепува?ето за иднината.

За идентитетите, си велиме деновиве со при?ателот, се напишани томови и томови умни мисли. И не дека не се прочитани, макар што некои главатари не се баш по чита?ето книги, ама белки имаат и по неко? советник – читач. Го спомнуваме Амин Малуф, неговите дамнешни „Погубни идентитети“ кои вреди (и треба) одново и одново да се препрочитуваат, да се цитираат, да им се посочуваат на потенци?алните читачи. И не е само Малуф распнат во одгатката на цивилизациското распетие ме?у минатото и иднината.

Глава не се крева од армиите бранители на идентитетот. Колку подлабоки корени ако сме имале, толку поцврст ни бил идентитетот. Свесно се прескокнува урокот дека така стокменото сфа?а?е од идентитетот прави – лажен при?ател. Лажните при?атели се татковци на лажните занеси, на самовеличе?ето, а често и на напакостува?ето другему. Лажни при?атели, лажни времи?а, лажни идентитети. Расцут на фантази?ата за предците – овенува?е на непобитната реалност дека сите ние, сепак, сме синови на своето време. Така беше бил рекол неко? историчар, не неко? претскажувач на иднината.

Нагласката на нашиот длабок корен, може да создаде и вишок на нетолеранци?а – и ка? нас, и ка? оние кои живеат со нас а си имаат друг корен. Кога ?е се стаса на тоа дере?е, обично е доцна да се види дека немала баш голема смисла толкавата заслепеност од минатото. Не треба да се заборави дека понекогаш и од иднината се прави Ватерло. Ко? прв почна – тоа е наслов за в театар. Секо?а чест на насловите, ама животот сепак не е театар. Од таквото минато времето прави бледи, речиси бесмислени спомени. А минатото е минато по неговите големи моменти. Тврдините на минатото не се задолжително тврдини на фанатизмот, напротив.
Вреди севезден да се прават напори за идентитетот да се говори во идно време. Тоа не значи крева?е раце од минатото, туку просто свест дека некако не го личи човек пове?е да е обземен со минатото, отколку со сво?ата иднина. Иднина ко?а не го анулира континуитетот, но ко?а е сосема свесна за длабоките преобразби како сине ?уа нон. Иднина ко?а ?е умее да го прескокне ?азот поме?у она што навистина сме и поме?у она што посакуваме да сме. Огледалцето коешто кажува на?убав на светот ко? е, не е патоказ кон иднината – води во обратна насока.

Наспроти сите популизми кои запнуваат да се прикажат како знак за распознава?е на нашето време, ни би ни личело да сметнеме од ум дека сепак живеем, како-така, во времето на поединецот. Навивачките маси, и покра? сиот налет, не можат да го згмечат идентитетот на поединецот. Не толку одамна, ?оса беше ркол дека идентитетот е нешто што му припа?а на поединецот, а колективитетите него го губат оно? час кога ?е го надминат племенскиот начин на живот. Богатството на идентитетскиот колорит е во континуитетот ко? и нема идентитет, оти, заправо, ги има сите идентитети.
Идентитетот е грдолик ако е квота.

Идентитетот е грдолик и ако е топоре?е на мнозинството.

Идентитетот е е само собира?е, секо?а математика познава и одзема?е, деле?е, множе?е. Секо? живот познава и дава?е, тадури и откажува?е од своето битие. Не во името на апетитите на другему, ами во името на модернизаци?ата, во името на новиот ден.

То?, новиот ден, не е безбоен, безмирисен и безстожерен. Скра?а да е. ?азикот, да речеме, е еден од основните стожери на новиот ден. И на идентитетот, се разбира. На културниот идентитет. При што се подразбира постое?ето на ?азична разноликост. А и разноликоста си има свои стожери.

Надежно звучи сознанието дека се уште има време да поитаме кон вистинскиот извор: брзаците коишто потекуваат од него не се само обична глетка за восхит, ами многу пове?е - животворна притока ко?а се влева во регионалните, па и пошироки текови кон утрешниот ден.



ЧЕПКАЛКИ

Отсекогаш, во секое општество, убаво се знаело кои се кркачите. Се знаело и ко? ги вардел додека кркаат, ко? им носи вода (тоа со водата останало во поговорката, сега за вода се есапат сортите виски со мраз и првокласните вина). И сега е така, ко? вели дека не е така?!

Трпезите на големците се различни, зависат од вкусовите за коишто неко? рекол дека не се дискутира и сите се држат за тоа како слепци за стап, ама трпеза без месо се уште не бидува. За големо разочарува?е на вегетари?анците.

Виде??и нико? не е совршен, па така и големците-кркачи имаат некои баналности со крканлуците. ?е си ги покапат скапите костуми со неко?а чорба од препелици, на пример. Не е неко? трошок за нив хемиското чисте?е или купува?ето нов костум, ама срамот е голем и то? не се ?аде, уште и на угледна софра. Во несовршенствата спа?а и распоредот на забите на големците-кркачи, така што им се случува неко? остаток од мевце од печено пиле или од ?аре под са? да им остане ме?у забите. Чепкалките се тука итно неопходни, пред да завладее нервозата и да се избербати гозбата со реткозабни шлапоте?а.

Чепкалките по правило се дрвени, изделкани од ?утуци. Во на?ново време се и пластични. Поважни од нив се човеколиките чепкалки (човекот е нашето на?големо богатство, се уште, белки) ама нив ретко ко? ги спомнува и ги множи со пове?е од нула. Во секое време и на секое место тие им се при рака на големците-кркачи. Знаат тие, пред да бидат унапредени во чепкалки, дека од светло-белите заби на големците-кркачи зрачи светлата иднина на сите нас, ами како! Затоа е и од големо значе?е, ако не сте знаеле, улогата на чепкалките во изградбата на светлата иднина. Да нема забуни: за забочепкалките е зборот. Има и други чепкалки, за други намени и тие си имаат други ими?а, супозитории, на пример. По карактер се дибидус исти како и забочепкалките.

Подразбирливо е и разбирливо чепкалките да се од доверба: што виделе не виделе, што чуле не чуле. Што не значи дека нема моменти кога не сака??и ?е им се испушти и по некое та?но смешка?е. Кога можат големците-кркачи да за?дуваат од смее?е, зошто пак и чепкалките да немаат право да се поднасме?ат, макар и скришем, скришем?! Башка што знаат и дека кикоте?ата на големците-кркачи се вештачки и дека зад секо? кикот се крие некаква темнина, мрачна цел.

Чепкалките кога се сме?ат, скришем, скришем, мошне внимаваат синхронизирано да ?а завршат смеата. Штоако се чепкалки, не сакаат да бидат како големците-кркачи за кои се знаеше дека ко? последен се смее - не го разбрал вицот. А чепкалките, сепак, не беа толку за никаде...

Еден од условите неко? да стане чепкалка е да е еластичен, флексибилен, нашински речено - превртлив. Како гимнастичарите кои се превртуваат и на разбо?, и на вратило. Споредбите на чепкалките со гимнастичарите им годат, ама од корен се вадат од срдба кога неко? непрокопсаник ?е ги нарече - гниди. Уф, колку прост народ имало ме?у нас! Е баш на такви ?е им се падне да ловат глувци, значи нема ко? друг да ?а врши таа работа. А тоа пак значи: глувците орото го водат - и Тешкото, и Па?душкото, и А?дучкото. Затоа во последно време и ората ни се такви некакви, не баш за никаде, ама развлечени, неразиграни, старобабешки...
А? чепкалките, ама и некои големци-кркачи не ги бидува, брате. Немаат дарба, ни за оро, ни за други работи, па дури и за употреба на чепкалките. Ама тие тоа си го толкуваат како што им сече: немаш дарба, немаш проблем. Животот ита напред.

А на сите баш и не им се фа?аат крканлуците, слично како на оние кои садат милиони дрвца напролет, а не им се фа?аат, што ?е рече - отидоа и толку милиончи?а во сува зем?а, црвеница.

Сакале-не??еле чепкалките гледаат сè и понекогаш, море поначесто, не им оди в глава зошто големците-кркачи никогаш не се подготвени да се откажат од убавото мисле?е за себе. Или пак, зошто само мал бро? големци кркачи се секогаш двосмислени, а големско-кркачкото мнозинство ужива во бесмисленоста. Со бесмисленост полесно ли се полнат каците на времето, чиишто чепури, за жал, никогаш не се затнуваат совршено.

Во каците на времето, како старо вино, се чуваат и некои наслаги од истори?ата, во кои чепкалките не се разбираат многу-многу, ама гледаат да го одглумат спротивното. Де не би неко? да рече на какви незна?ковци им дале да бидат чепкалки. ?оамити големците-кркачи, пак, знаат нешто пове?е. ?е чу?ат нешто од неко? поумен и сал туку ?е повторуваат. За истори?ата, на пример: таа, демек, учела дека од неа ништо не може да се научи. Има големи, на?големци-кркачи, за кои, пак, минатото е сè! Оди па сега фати им го кра?от.
Ем големи големци, ем современи Прометеи, на пример, кои си замислуваат дека (со га?и или без га?и) природата може да се совлада со малото прсте.

Што друго да рече човек на ова, освен варди нè Господи, ако те има, ако не нека се на?де неко? друг вардач - од таквите на кои силата им е во малите прсти?а, од истори?ата, за ко?а баш тие со малите прсти?а (а големци-кркачи) велат дека почнувала со раните окупации на Македони?а.

А кога завршува истори?ата? Сеедно ли е тогаш дали е гра?ански еманципирана?

ДИСТАНЦА

Во нашиот живот дистанцата влезе со плурализмот, со прокламаци?ата на екви-дистанцата во односите на самосто?на и независна Македони?а со соседите. Некои се чудеа тогаш и на она еквио и мака мачеа да го дистанцираат од зборот Еквиноцио, на пример. Други се занимаваа со утврдува?ето на истата мерка во односите со сите соседи: како да се биде подеднакво, до сантиметар што се вели, оддалечен од вли?анието на сите соседи. Пак станаа, речиси по еден век, актуелни прикажува?ата за четирите гладни волци оклу нашите граници.

И – минаа години, протече што протече низ Вардарот, ни волци ни волчици, а ни вистинска еквидистанца (на очи е работата) кога дистанцата пак ни се вовлече во секо?дневниот говор. Стана актуелна временската, историска дистанца, неопходна за вистинската вредност и на настаните, и на лу?ето. Секогаш сака доволно време да се оладат главите пред да се „пресече“ за било што, особено за она што ?е треба да го издржи испитот на историското време, па зошто не и - бреме. Време без бреме е малку празно време.

Уште дистанцата недоречена, потреба да се направи дистанца од самата дистанца, дистанца со еднакви аршини. И еднаквоважечки за сите - ни ма?ка, ни ма?еа никому. Ако за еден треба време за да се види од сите страни каква оценка заслужува, сетики истиот аршин треба да важи и за друг, и за трет. Не туку така му текнало некому, не овде ка? нас, се разбира, да остави една временска отсечка од 30 до 50 години на пример, да помине доволно време на настаните и документите документите коишто имаат печати на државна та?ност, па потем релевантно да се оценуваат и настаните и личностите. Тоа време е нужно и да стивнат сите емоции, да останат саде фактите како такви – непристрасни, суви. Што не значи дека нема и отстапува?а од овие правила, оти правилата, нели, си имаат и исклучоци. Исклучоците обично се прават по некои трагични настани од пошироки размери: Америка, на пример, не чекаше 30 години некои мошне важни институции да го доби?ат мето на ?он Фиц?ерлард Кенеди, по неговото убиство во Далас 1963-та. И Македони?а, да се вратиме на домашен терен, не чекаше некои институции да го доби?ат името на трагично загинатиот претседател Борис Тра?ковски. Не е да речеш голем грев кога стварноста ги надвишува принципите.

Но, што бидува ако зачести доминаци?ата на стварноста во однос на принципите на историската дистанца? Па, гледаме: на?прво се прави дистанца во ме?усевните односи на спротивставените политички чинители. Па почнува разврзува?ето на клопчето, сосе валканиците кои не се секогаш за мезе на на?широката ?авност. А ако и на таквите „методи“ им се погледне низ прсти, никако не може да се разбере причината за привилегираноста на едни во однос на други: зошто, имено, на едни експресно им се даваат ими?а на улици, им се креваат споменици, а нивните современици се ставаа во чекалницата на истори?ата (заборавот?) Што ако по извесно време се покаже дека овенчаните со слава по брза постапка, баш и не морало да бидат така овенчани? Ко? ?а прави селекци?ата, ко? ?а презема одговорноста? Оти, гледаме сега дека за некои пранешни величини нема место во современата п?рцепци?а на истори?ата. Друго праша?е е дали треба да биде така, друго праша?е е како да се восшостави и сочува историскиот континуитет, или обратно - да се аргументира дисконтинуитетот. Ти? работи бараат сериозни стручни дебати и преоценки и не се за пресекува?е преку колено, по чи?а и да е вол?а.

Сега, на пример, многу жолчка се истура врз партизаните, врз генераци?ата од НОБ, ко?а, ни било мило или криво, на пле?и го изнесе првото наше победоносно востание и ?а создаде современата македонска држава. Дистанцата е мината, та премината, што покажува дека не било се во дистанцаа, нешто било и во политичката вол?а. Но, кого ?е обвинуваат по неколку години, кога по закономерностите на живеачката, нема да има ниту еден жив партизан? ?е има ли и тогаш самоуверени шутеви од дистанца, без некому да му затрепери раката?

Дистанцата ако треба, а треба, не е за додека мине таа, дома да се чувствуваме како гости, да гледаме што не чини, што се прави пред наши очи, ама да се правиме дека не гледаме.

Потребата од дистанца, исто така, не значи дека ко?а и да е генераци?а во ме?увреме има право од своите идеи, ме?у кои има и заблуди, да е бетонира иднината на наци?ата и на државата.

Чека?ето на дистанцата не е плива?е во речните матежи полни ?ата пирани. Во тоа ме?увреме понекогаш ?е затреба и храброст, но на кра?от сепак ?е се види дека вистинската тежина секогаш ?а има - разумот. А не е баш разумно оние кои не можеле, а? да не се рече не ги бивало, да произведат стварност, сега да произведуваат слика за тоа што не ги бивало. Еве ?а на очи стварниоста што тие ?а произведуваат, а часовникот на дистанцата отчукува, отчукува...



СЛОБОДА, А КОНТРОЛИРАНА

Катаден, на секо? чекор се разминуваме, се очешуваме или директно се судираме со парадоксите што ги живееме. Секо? си ?а сфа?а (и профилира) стварноста според своите узуси. Над тоа не се оди, ту?ото гледиште станува чумосано. И ве?е дваесет години се тешиме дека тоа е преодна, минлива болест на толку извиканата Транзици?а. На мислата, ако е ту?а, се одговара со бесмисла. А бесмислата се прогласува за мисла, ако не е ту?а.

На?ефикасен начин да кажеш нешто е да си молчиш, ама така стануваш почесен член на клубот на кукавиците, а автоматски се откажуваш и си го бербатиш професионалниот и човечкиот образ, макар што има многу примери врвни професионалци да бидат човечки ?убри?а и обратно.

Не е незна?но дека ако мислата се оддалечува од стварноста, таа, мислата – атрофира. Стварноста просто пека да се мисли. Да се мисли е морален чин. Да се мисли е упорно да се трага, да се копа, вистинскиот збор, да му се на?де вистинскаата специфична тежина.

Од памтивек се сака да се има некаква контрола врз стварноста, барем врз некои не?зини сегменти – почнува??и од сообра?а?ните правила на пример, преку редиците што се создаваат од прекуредни влегува?а ка? докторите-при?атели, прислушкува?ата на телефоните, па сè до ?авноста и медиумите. Нема ко? да не ви рече дека секо?а власт, на пример, каде и да е, сака да има некакво вли?ание и контрола врз медиумите.
Од една страна се прокламира слобода, од друга ти се втерува страв во коските. Се апсолутизира парламентарното мнозинство и се прогласува за Монт Еверест на демократи?ата. Намерно се заборава (или не се знае, што е уште полошо) дека во истори?ата има примери кога мнозинството станувало деспоти?а врз пле?ите на малцинството. Што не значи дека немало такви однесува?а и од малцинството, но очите на ?авноста секогаш поизострено се насочени кон мнозинството.

Зошто мора да живееме така што да биде депласирано да се укажува дека демократи?ата не е дрво во кое заврзуваат само ластерите на мнозинството? Малцинството – безгласно ли треба да биде, со зарипнат глас? Она што ?е го рече малцинството, треба ли да влезе на едното и веднаш да излезе на другото уво на мнозинството? Каква е улогата на малцинството, ако не му се спротивставува на мнозинството? И каква е улогата на мнозинството ако априори ги игнорира бара?ата на малцинството? Искрено речено: по малку, море по малку пове?е, е депласирано денес, по дваесет години политички плурализам, се уште да се прават плетенки од вакви „музе?ски праша?а“.

Ако сте село со кучи?а, со сурии загари, зарем пак не сте село, далеку од вредностите на урбаната цивилизаци?а? Во селата кучи?ата ла?ат, во урбаните средини тие се домашни миленичи?а. Сетики се гледа разликата.

А сетики гледаме дека сите ме?усебни надитрува?а ги водиме на работ на еден амбис и речиси ве?е нема место за празни ломоте?а.

Ако тегобноста ни е еден од основните знаци на времето, какво фа?де ако и таа се контролира?
Гроз?ето ако скиснува, стравот може ли да го дочува лоз?ето? А и чуму лоз?е со скиснато гроз?е, а и без него?!
На?накра?: каде е кладенецот ка креаци?ата – во стравот или во слободата?



ПРЕКУ МРТОВ КО?

Не туку така, биле презирани „?унаците“ кои се изживувале врз мртвите противници. И оние што се ?уначеле врз мртви ко?и.

Има ли нашето време такви бои, тонови?

Има секое, па има и нашето време. На очи е работата, барем за оние кои, ако не догледуваат, користат диоптриски окалки.

Дваесет години, на пример, во Македони?а нема Комунистичка парти?а. Може ли да се рече, сега и овде, дека антикомунизмот стивнува? Попрво би се рекло спротивното. Некако, ни бу?ат поли?ата на омразата. А? да не речеме дека некои нови комунистички методи како да воскрерснуваат (водачи, на?умни, несменливи, доживотни, оттука до вечноста), ама компараци?ата со ?акобинците секако е допуштена. Што ?е рече: гра?анската рамнодушност не е допуштена, ама почека?те, не брза?те, за ?акобинците е збор, а не за поттик на здрав гра?ански активизам. Ако не си со нас, тогаш си против нас – ете, тоа е тоа. Или – или, да ми простат колегите од истоимената издавачка ку?а.

Резервоарот ни е на црвено. Уште колку километри можеме да истуркаме? А резервоарот на непомирува?ето со она што ни се случува? Ако неко? намерно ни го закочи семафорот на црвено светло, ?е окапеме ли од чека?е додека ?а сфатиме „финтата“?

Бае баба што бае, ние пак за минатото. Блиското минато го сплескавме на брзина, тука пронао?авме само „алиби вредности“ за уште пошироко да се отвори патот кон далечното минато. Колку подалечно минато сме имале, толку посвои сме биле. Свои на своето. Вчера свои на ту?ото ли бевме?

Требало да ?а распретаме традици?ата, да ?а оживуваме. А, не, никако да ?а надживуваме. Тоа, дека традици?ата може да се одржи само со создава?е на ново, навистина го беше рекол Лешек Колаковски. И секо?а му чест нему, ама то? не ?а знаеше па и не можел да ?а има предвид спецификата на нашиот случа?. Нека почека малку Колаковски, да поживееме троа од митови, а некои богами и од товари мито, па ?е се свртиме кон новото. Никогаш не е доцна. Освен кога ?е сфатите дека сте го испуштиле последниот воз.

Оние кои велат дека никогаш не е доцна, всушност, на еден начин ?а одлагаат иднината. Сега му е ма?ката, си велат, да покажеме колкави патриоти сме, да им покажеме на кому?арите, кодошите и сите други кои без два грама размисла се сместуваат во една исчашена номенклатура, да им покажеме демек – кои сме, што сме, од каде сме, каде сме кинисале, каде ?е стасаме. А патем, се разбира да им го покажеме на?важното: минатото. А како бонус и тоа – како се прави држава, патриотска држава. Можеби така што на сила ?е се обезвреднуваат токму оние кои ?а создале државата? А да не е поголем патриотизам денес да создаваш нови вредности со кои ?е се гордеат новите поколени?а? Кои нови поколени?а, па не ли сме ние нови поколени?а?!
Нови поколени?а – нови работни победи. Пове?е победи и фалби по глава на жител, од кока кола или фанта на пример.

А мудрост, колку? И каква? Неа ?а пиеме од сокарите што си работат по свои рецепти, значи без рецепти. Какви рецепти – такви сокови. Какви сокови – такви мисли, разводнето-мудри.
Чаре?

Сите зборат за некакво помирува?е. И ?е зборат. И пак ?е си се држаат за онаа нивната, традиционатата: поарно да цркне селото, отколку во селото адетот.

За помирува?е сака машко седнува?е. Аман ве?е од политички травестити!

Сите знаеме дека полесно се дише ако го прескокнеме мртвиот ко? на патот кон вистинските македонски државни позиции. Ама, што ?е прават тогаш пишман-а?иите, факелоносците?

А еден ден ?е мора да се об?асни зошто не се направи баш тоа што требаше да се направи? Речиси е сосема сеедно ко? ?е го об?аснува тоа. Мислат ?е им верува неко?? Па уште отсега се гледа дека пове?е сакаме да прескокнуваме и да им се силиме на мртви ко?и, одошто, конечно, да направиме, каков-таков, интимен допир со времето што го живееме.



ПАУНД И ХА?ДЕГЕР

Нека си остане, засега, мо?а работа зошто, кога ?е се на?дам, на пример, во Вараждин или во Москва, во Прага или во Париз, во Буенос Аирес или во ?у Орлеанс, во Санкт Петерсбург или во Венеци?а, право тргам кон гробиштата, па потоа з?апам по галериите и сè друго што треба да се види од „историските знаменитости“.

Лани, на пример, се на?дов во Венеци?а. А тоа баш автоматски значеше и на оближнното мало островче Сан Микеле. Се оди дотаму со бротче, на?многу десетина минути. Неспоредливо пове?е бротчи?а одат во соседното Сан Мурано, на директна средба со прочуените дувачи на стакло, ама, се нао?аат и кандидати за Сан Микеле.

Таму, во Сан Микеле, му бев неканет гостин на ?осиф Бродски, одамна му го должев тоа. Во ме?увреме, дознав дека одамна пред Бродски, на Сан Микеле почива и Игор Стравински – то? барем не е сам, до него е сопругата Вера.

Му кажав што му кажав на Бродски. Не беше баш кратко и формално. Му кажав и дека ми е малку чудно што е во протестантскиот оддел, а не заедно со православниот и славен зем?ак Стравински.

Не?се, не многу далеку од Бродски, споко?но им отпоздравуваше (можеби пркосеше, пркосникот пове?е пркоси) имажинистот Езра Паунд. Знаев дека е тука некаде, ама и не дека е близу до Бродски. Му се поклонив и на Паунд, иако идеолошките уверува?а нè оддалечуваат сончеви години.

Се разбира, знаете што мислеше Езра Паунд во свое време и како, лека-полека, ама никако кроце-кроце, стана еден вид пропагандист на фашизмот. Дури го повикувал и Рузвелт да се приклучи кон Третиот Ра?х.
Во?ната што ?а покрена фашистичката машинери?а заврши како што заврши (ене го ка?што сведочи за тоа качен на ко? пред московскиот Ма?еж маршал Георги Жуков), што не значи дека нивните следбеници денес одат со наведнати глави. Сведоци сме на спротивното.

Но, за Езра Паунд беше зборот. Веднаш по во?ната едно време е в затвор во Пиза, но Американците не го забораваат, без оглед на сè. Уште во 1949-та, му ?а доделуваат престижната Болингенова награда на Конгресната библиотека. Не му одзеле, му дале награда. Испратен е на психи?атриско лекува?е, се чини со ?асно видлив поттекст: само луд Американец може да биде фашист! Додека бил во болница катаден го посетувале мнозина, ме?у другите и Гинзберг. Во 1958 година е пуштен од болница и пак се вратил во Итали?а, каде што умрел баш каде што сакал – во Венеци?а, во длабока старост, два дена по 87-от роденден.
Топло ви препорачувам да го прочитате животописот на Езра Паунд, неговите песни пред сè.

Што би рекле баналните досетливци, секо?а сличност со нашето совремие е исклучена, на?многу поради тоа што ова што го живееме е просто – сурогат, грда имитаци?а.

Истото важи и за судбинската патека на германскиот филозоф Мартин Ха?дегер, познатиот хитлеров мислител и ректор во Фа?бург, за кого никогаш не било оспорувано дека бил нацист. Бил мозок, не изведувач на работите. Хана Арент го нарекува таен крал на импери?ата на размислува?ето. И како таков, по во?ната, ги минимизирал нацистичките злосторства и холокаустот. Баш Арент, Евре?ка, негова студентка, му простила, а по неа и другите, макар што не се избришани сите контроверзи околу Ха?дегер, ко? и по во?ната бил универзитетски професор и починал во длабока старост, речиси како врсник на Езра Паунд, во 1976-та.
Да се прашувам ли сега, однапред знае??и ?а бесмисленоста на праша?ето: може ли неко? умен човек ка? нас, доволно оддалечен од власта како било бо?осана, да стане ректор? Тоа во однос на струката, а другите шиканира?а, присто?носта налага, да се прескокнат. Многу лефтерно ка? нас, на пример, без око да им трепне на безочните егзекутори, биде??и не можат да се дисквалификуваат професии и професионални достигнува?а, се дисквалификуваат лу?е. Кога не можеш по атот, удри по самарот.

Нашите идеолошки зурли „растураат“ оти оние кои ?а нарачале свирката, дилетантите со кренати глави и носови, сакаат средсело да ги видат сите како ладнокрвно сотираат сè што е подобро од нив. А секогаш ?е се на?де неко? ко? ?е крене две прсти?а и баш нив, напернатите дилетанти, ?е ги прогласи за вредности, со сите епитети што одат со тоа прогласува?е.

Сетики нема да нè дресираат да го почитуваме нивниот невкус. А наукот од Паунд и Ха?дегер е за оние што го научиле, кога требало, да знаат што е наук.



ГЛУВАРЕ?Е

Глуваре?ето не е само привилеги?а на градските фраери, во на?ново време и фраерки. Троа кикирики, сладолед и многу крукчи?а низ градот. А да преживееше и корзото?!

Вака, гледа??и ги спорите текови на нашата Транзици?а, ми доа?а мисле?е дека глуварат, всушност, цели држави. Нашата ич не е исклучок. Врте?ето во круг уште малку ?е го озакониме како потесна специ?алност. Исто како и празнозборот. А можеби и игра?ето тенис без мрежа, замислува??и си дека имаме барем игралиште. И правиме уште, а за мрежите си мислиме - лесна работа. А не излегува така, како домашниот и чаршискиот есап. А кога не излегува есапот, стануваат збрки: алишта сушиме во рерни, лубеници ладиме во машини за пере?е алишта.

Во ме?увреме, глуваре?ето продолжува. Вадиме песни од старите фонотеки: га?и имам, учкур немам... ?а бидува ли така: сите, и ко?што има и ко?што нема, да ни даваат ум, а никому да не му текне дека ни треба учкур! Или, им текнало да не им текне: демек, Ви го забораваме името, пардон - референцата!

Запи?аме да докажеме кои сме биле, не кои сме и кои ?е бидеме. А забораваме што бевме, што станавме и што ?е станеме, ако продолжи нашето споко?но, фраерско глуваре?е.

Преведуваме книги - петстотини, па ил?ада, колку што треба, белки. А нашите не си ги читаме, во кусок сме со време - од пусто глуваре?е. А и ако ги прочитаме, бргу ги забораваме, како да не сме ги читале. Чудна некаква амнези?а. Не гледаме дека одново влегуваме да се вртиме во старите кругови. При толку прочитани книги, како пак да се налепивме на старите пропагандни приказни што ни го темнеат небото. ?е знае ли неко? да об?асни како се случи тоа, зошто се случи?

Споменициве околу плоштадот нè нервираат, ни ?а стежнуваат немашти?ата, ама ги гледаме, со голо око. Не ?а гледаме само кулата од пропаганди, а катаден глувариме околу неа. Не ?а гледаме таа кула, ама на невидено викаме и „браво“ и „уа“. Дележите ни влегоа во крвта, ни стануваат навика. Како во оние првобитни соци?алистички денови: а видиш редица застанува? во неа, макар што не знаеш што тоа чека народот? Не гледаме, не знаеме, ама викаме ли, викаме: и „браво“ и „уа“, сеедно.

Глувариме, глувариме. И ни успеа, ете, да ?а натераме самата истори?а, во чии дворови ора поведоа разни незна?ковци, да се брани од нас самите. Истори?ата се плаши, нам око не ни трепнува. Стравот бил одлика на кукавичлукот, што во одделни историски околностти и не е неточно.

Знаеме дека не сме тиква без корен, ама знаеме дека има и такви тикви, со исушени корени, без семки, безполезни ?аловици.

Знаеме, кога глувариме и околу пазариштата, дека се на ово? свет си има цена. А ?а знаеме ли, ние, цената што треба да ?а платиме? Знаеме ли дали ве?е плативме, или уште ?е пла?аме допрва?

Им продаваме на намерниците а?ле сувенири од керамика. Нè фалат дек сме биле ма?стори за таа работа, а ние успеавме да го испуштиме од раце на?убавото грне, да го парчосаме. И сега глувариме околу парчосаното грне. Ко? ?е се ?унак изна?де грнето да го залепи?

Или, можеби е подобро да се прави ново грне? Ама ко? да му ?а мисли за тоа баш сега, кога мисле?ето не е баш во мода?

Додека глувариме, речиси безделнички, отшто се нема што да се работи, насетуваме ли дека плиткоста, па и плиткоумноста, се дрв?а – привлечници на громовите на злокобата, на исчезнува?ето на убавите надежи?
Заглуварени сме околу (?оа) невидливата пропагандна кула, стогодишнината од Балканските во?ни, утре стогодишнината од Првата светска во?на.

Еден век подоцна, ко?а посока ?а фа?а сказалката на нашиот часовник, ко?а, нели, треба да ни даде знак дека доста беше глуваре?ето.



И, ШТО НАПРАВИВМЕ?

Секогаш и секаде, по изврвената врвица за ко?а се смета дека и дошол часот за (пре)оценува?е, се поставува праша?ето – што направивме, кон кое нашиот Мисирков го додава и неизбежниот втор дел – што треба да направиме за однапред?

И, навистина, што направивме?

И се израдувавме ли како што треба на независноста и самосто?носта, или вистинската радост ?а престоривме во бирафест пи?анче?а кра? распалени скари и растрештен увозен турбофолк, макар што и домашните имитатори не се баш за фрла?е?

Дали заборавивме дека пред две децении, оние кои ги оценуваа европските перспективи на раздружените братски народи и народности на поко?ната ?угослави?а, нам, заедно со Словени?а, ни беа дале на?високи оценки? Каде е Словени?а, каде сме ние? Што направивме?

Направивме неколку попатни и една темелна прекро?ка на Уставот? Тоа – на харти?а. На харти?а имаме и дузини други работи, а на?многу, изгледа – демократи?а.

Рековме, во еден глас: сè за Европа, сè за НАТО. Кога, види чудо: се ниша нашиот европски олтар: сериозни учени лу?е низ цел свет катаден го поставуваат праша?ето дали Европската Уни?а ?е ги преживее сопствените огромни искушени?а. Сосе НАТО, само што не ни ?а отклучиле вратата за таму, станавме извозници на мир и демократи?а. Друго за извоз одва? нешто да имаме, освен лон-работна сила. А нè фалат дека сме се покажале како добри извозници на мир и демократи?а – и во Ирак, и во Либан, и во Авганистан, тадури и во Босна и Херцеговина. Арно ама, се покажува дека клучот не бил ка? ?ор? Буш помладиот и неговиот наследник, туку ка? Караманлис и неговите наследници. Оди па поверува?. Што не значи дека во целата приказна околу клучот ние сме цве?е за мириса?е, невино ?агненце среде трнлива ливада каде првин те тераат да го научиш зборот компромис, па да ти подадат рака. Па излегува??и од трнливата ливада, белки заедно да ?а запеете онаа старата, партизанската: „Македонско име – нема да загине...“ Вистина, што стана со песнава? Толку брзо ли си ги забораваме песните? На песните, особено таквите, не им е место во бироата за изгубени работи: таму се носат изгубени паричници и аман ве?е од паричките за раскусурува?е во нив.
Нико? не е безгрешен: и условопоставувачите, и условоисполнувачите. Разликата е само навидум дребна: само ка? едни е и стапот, и оревот. Има ли смисла да погодуваме ка? кого?

Но, грешките, особено кога се очевидни, бараат да се застане, да се запре, да не се продолжуваат ве?е. Понекогаш мора да се живее и со грешките. Нова грешка, нова мака потешка. Но, животот долго трае, понекогаш достатно за да се исправат грешките.

И демократи?ата не е безгрешна, и таа севезден треба да се гради, ама и да се варди. Друго чаре нема. А, да парафразирам еден ценет колега, демократи?ата не се брани со пушки и други матракуки од воените арсенали.

Еве, на пример, мислиме дека успеавме во изградбата на политичкиот и културниот плурализам, што не е неточно, макар што на ова поле има уште многу да се ‘рмба. Но при сево ова досега, што стана со системот на вредности? Како ли само успеавме речиси да го урнисаме? Врховна вредност станаа парите – за пари се здружуваат и шуто и рогато, се газат слободи, се понижуваат медиуми – небаре сме излезени од секси-палатите на Берлускони. Па, потем се чудат нашите елити (ептен елитни!) и се допрашуваат: зошто се толку презрени?

Народот полека ?а отфрла „културата на стравот“, а неа барем ?а имаме во континуитет. Станува ?асно дека ка?што има страв, нема дискуси?а, ка?што нема дискуси?а нема ни ?убопитност, ни устрем кон новото. Дефинитивно станува подобро да пробаш нешто, макар и да не излезе сè како што замислуваш и како што треба. Тие кои викаат „?иш, ?иш!“ пове?е сакаат да ти е жал што не си пробал.

Сите гледаме: нико? не знае што ?е се случи со светот утре. Но застанува?ето на судбоносната раскрсница не значи да им се прави пат на популистичките демагози и авторитарните самобендисанковци и нивните суети. Тоа никако, ни-ка-ко!



СТРАВ ОД ИДНИНАТА?

Имаме вишок пожари, ама стварноста не ни е просветлена. Напротив. Инаку не би мачеле мака со пожарите – од секаков вид.

Каква годе да е стварноста, и да врне и да вее – иднината доа?а, фактички - секо? миг. И тука, во ова – ве?е наречено –заборавено ?оше на Европа. Заборавено, а центар на сите европски вриежи. Чудна неко?а заборавеност.

Што ?е ни донесе иднината? Всушност, што ?е биде со Македони?а? - е праша?ето на кое сите ние тука, во Македони?а, би сакале да го знаеме одговорот.

Сценаристи – колку да сакаш. Катастрофичари – можеби уште пове?е. Толкувачи на теориите на белосветските заговори – со вагони.

Факт е дека работите не врват во посакуваната насока и со посакуваното темпо и дека кризата околу името уште пове?е го успорува секо? разумен чекор кон иднината.

Едно од на?важните праша?а за балканската иднина секако е – колку е реална можноста за формира?е на Голема Албани?а? Праша?ето не е прои?атно, ама ние ние нема да се чувствуваме попри?атно ако ги затвораме очите пред него. Како и пред предвидува?ата на некои добри познавачи (Миша Глени) дека некаква нова албанска држава ?е го означи кра?от на балканската криза. Го мислиме ли Балканот? Како го мислиме, како да го мислиме Балканот? Имаме ли време за тоа, од толку силни страсти? Имаме ли и дооволно мислечки лу?е и институции за оваа задача?

Не верувам дека се сомневаме сами во себе, ама дека сме склони кон самозалажува?е - склони сме, макар и не баш претерано.

Во иднината одиме нарамени со едночудо митови. Ако кажеш, а знаеш дека е тоа пропадната работа, ?е ти фатат за кусур. И тоа не баш мал кусур. ?абе ?е ги уверуваш усвитените дека Балканот ве?е виде доста аир од митовите – во вид на трагедии и катастрофи. Време е да се запре таа колона на привидот. Товарите истори?а само не подгрбуваат уште пове?е, а баш во вакви времи?а сака да сме исправени. Во вакви времи?а, исправени, треба да смогнеме некогаш и да кажеме „не“ – баш оти знаеме колкави сме. И скра?а од безглавоста, а во името на образот.

Сите знаеме дека живееме во слобода. Слободата послобода ли ?е биде, ако тоа што било пред неа мора да го викаме ропство? И пред слободата имало слобода, слободата не е за една употреба.
Во демократските општества, нико? освен народот, не се прикажува како сопственик на човечките судбини. А и од секакви пороци нема фа?де.

Не мора се што ?е се прави да има херо?ско значе?е. Брехт не туку така велеше: тешко на зем?ата на кои и се требни херои. Знае?ето денес е значаен и висок хероизам. Знае?ето поставува отворени праша?а: истрошена ли е стварноста? И трага по нови одговори. За почеток е сосема доволно решливите проблеми да ги решиме.

Знае?ето го брише и вековниот лозунг „има и бетер“. Знае?ето го знае тоа и уште знае дека тоа е еден од полошите изговори. Знае?ето не се плаши од иднината.

Не живеевме и не живееме под стаклено ?воно. Насобравме доста купишта ?убре од модерните европски депонии. Некои ептен брзо ?а сфати?а, на пример, мо?та на парите. Не се справивме како што треба и со разорната мо? на корупци?ата.

Неопходно ни е сапоспознава?е, низ критика на посто?ната практика.

Критиката подразбира и темелна анализа на нашиот концепт на мултукултурализам. Колку то? ги релаксира, а колку создава напнатост во општествените односи? Белки се подразбира дека поставува?ето на ова праша?е произлегува и од сознанието дека иде?ата за хомогеното општество, колку што не е добра, толку е и неостварлива.

Не тука ка? нас дома и во регионот, ами и во светот се водат опсежни дебати за иднината на националната држава, при што се смета дека дека ?е до?де до не?зиното исчезнува?е, во сегашна, класична форма. Глобализаци?ата, велат, не е до?ди-замини. И да остане нешто, тоа би било сосема обично задоволува?е на формата – некаков вид регионална управа со ограничена власт, а не вра?а?е кон концептот од 19-от век.
Еве ?а, пак, ка? доа?а иднината. Ние во неа – задумани сами за себе, исправени пред сосема новите значе?а на потребата како, сепак, да се биде – сво? на своето. Во духот на ве?е осведочените заложби на Делчев и Рацин и нивното далекусежно значе?е.

КУ?А

Тешко се гради ку?а.

Затоа толку се радуваат и ма?сторите и стопаните, кога се клава чати?ата. Затоа триста здравици и благослови, кога ?е се направи ку?ата. Амин, лу?е, и на ваша ку?а!

Има ку?и-палати, сараи со високи чарда-ци. Има и ку?и-колипки. Се рекло: ку?а тесна, челад бесна. Сепак, срцето и душата на дома?инот се мерник за големината на ку?ата.

Ку?ата ?а ?идаат ма?стори, а ?а вардат сто-пани. Има правику?и и вардику?и. Има и растурику?и, палику?и. Вардику?и има, оти има и арамии. Има секакви арамии. Ку?ниот арами?а пак, е полош од ?абан?и?а. Не се рекло ?абе. Ништо не се рекло ?абе.

Ку?ата служи за во неа човек век да векува. Колку радости и таги, колку та?ни и колку приказни од животот, за навек се скриени ме?у ?идовите на секо?а ку?а? ?идовите, се вели напати, имале уши. А ?азик? Што би се случило кога би проговорила ку?ата?

Ку?а се гради на булевари и авении, во градови и во села, во планини и долини. Во на?ново време и во транзиторните сокаци. Ка?што ?е му фати окото на градителот. На убава ку?а, убаво место и прилега. Неко? учен беше забележал дека „ко? ?ида убава ку?а на лошо место, самиот себе се става в затвор“. А ку?ата е да дарува слобода и топлина.

На секо?а ку?а и прилега и ?агор, убавината и полноти?ата на живеачката. Риба без коски и дом без зборови не постои, вели една албанска народна поговорка. Зборот ?а краси ку?ата, ама и ?а гнаси.
Може да биде на сите секогаш да не им е убаво и удобно во една ку?а. Може да биде покривот да протече, олукот да се затне, неко? прозор да пропушта провев. Секаков таксират може да ?а сна?де секо?а ку?а. Галиба, тоа не е причина ку?ата да се урне. Урива?ето секогаш е лесно, неспоредливо полесно од граде?ето.
Ку?а без ку?ен ред нема. И ако има, тоа говори лошо за стопанот и дома?инот, за тоа дека растурику?ите го прават сво?от пир. Ку?ниот ред не е од ку?ата да направи касарна или зандана, скра?а да е. Стига секо? да приклади нешто за обичната хармони?а на обичната живеачка. Сообразува?ето не е нужно и губе?е на станарското и на сите други права под покривот на ку?ата. Иво Андри?, кому не му недостасуваше животен опит и мудрост, беше запишал: „Можно е во една ку?а сите да ги остварат своите права до кра?, но тогаш ве?е ?а нема ку?ата“.

Работата е да се остварат правата, ама да се сочува и ку?ата. Беску?ниците се тажен декор на живеачката на кра?от на столетиево.

Можеби затоа мнозина кога зборуваат за ку?ата мислат, всушност, на државата. Можеби.

28.10.1995.

НЕГОВИОТ ОДГОВОР

Разни насоки и патокази има на патиштата на Транзици?ата. Секо? сам си ги бара ориентирите на иднината. Неко? прави басамаци до ?вездите, неко? копа бунари на безнадежноста. Не попусто беше се рекло: секо?а планина си ?а знае сво?ата тежина.

Има на патиштата наши заитани патници, има и сеир?ии, има задумани и такви што ич не му ?а мислат. Има умни лу?е, има и ашлаци, има благоречиви и пис-дрдорковци, има вистино?убци и пепелажи, има де?е што везат и но?е што параат, има секакви. И нека има, да? боже: низ нив се прикажува, како на кадро, богатството на живеачката. Транзици?ата може да биде и едно огромно складиште на времето. Сре?ен им пат и со здрав?е на сите: и на оние што велат дека кинисале лево, и на оние што се отспротива, десно, и на оние што го фатиле центарот. Нека си ги допрашуваат севезден нивните огледалца, како онаа царицата што правела во ба?ките. Умниот, безбели, знае ко? пат да го одбере. Знае и дека ако се одбие од патот, може да си го скрши вратот.

Туку, друго сакав да кажам. Завчера бев на гробишта, сам, ептен сам. Си реков да си поприкажеме нешто со Професорот насамо. Просто, има мигови кога човек ?е ги пофте волшебните зраче?а (и значе?а) на немуштиот говор.

Не?се, многу работи му изнакажав на Професорот. Како прво и прво, дека рано нè остави, дека без неговата поткрепа стоиме на една нога. Ама, стоиме – не ползиме, не виткаме опаш. Дека деновиве во МАНУ, ку?ата чиишто темели то? ги постави, често се споменуваше неговото име – со гордост и почит. Дека такви какви што сме, влечковци, а далдисани по политики и бизниси, речиси и не сме почнале да му се оддолжуваме како што прилега, иако, ете, летнаа полни две години од последното збогува?е. Дека многу, многу сме му борчлии и дека сите наши поколени?а нема да си го заборават борчот...

Се мислев, многу се мислев, дали да му скоривам ?адови, дали да го потсетувам на ветрогоните што ги запамети по нивните погани пароли кои, во занесот на сопствената пизма, не толку одамна, ?а бараа и неговата глава. Чираците на омразата пак пелтечат, сака??и да вреснат. Заби немаат, а пак сакаат да касаат. Бербатковци, блу?ат, со опроштение, отрови каде што ?е стасаат, во зачадени крчми, во наши и ту?и весници и списани?а: ?азикот наш, македонски, ни бил „политичка алхеми?а“, демек!

Како и секогаш: еден куп праша?а му истурив на професорот - и за патиштата и патоказите наши, и за крстопатите, па и за душманите негови и наши. В миг си спомнав на Неговиот одговор што го приложувам за препрочитка од стихозбирката „Црква“, об?авена осумдесет и осмата:

МОЛИТВА

Спаси ме, боже, од болните лу?е
што се накажани,
та не се криви,
нивната злоба умерено суди ?а,
самите од неа одва? се живи.
Тие се мислат повикани да водат
како Мо?си?а и другите пророци,
а самите не можат да се ослободат
и влечат по себе ситни пороци.
Да?, Господе, што помалку очите да им ги бодам,
штом тие лево ?е фатат, ?ас десно да одам.

Колку однапред и колку далеку гледаше Професорот!

Жали ги, боже, глувите пред молитвата на Професорот наш, Блаже Конески!

09.12.1995

ПИСМАТА НА АЦО ШОПОВ ОД СЕНЕГАЛ

Минаа пове?е од три децении откако Ацо Шопов отиде во Сенегал и откако Леополд Седар Сенгор до?де во Македони?а. Оба?цата останаа со новите поколени?а – нурнати во нивните песни или исчезнати во убавините, како што запиша Шопов во „Песна за црната жена“.

Еве ги оба?цата – Шопов и Сенгор – ме?у нас, загледани еден во друг, си даваат ме?усебна поткрепа, а нè крепат и сите нас збрани искрено да им се поклониме на два?цата поетски великани, на два?цата одважни негувачи на достоинството на човековата болка.

И сега допира до нас гласот на Сенгор, струшкиот венценосец од 1975-та:

Во дното на бунарот на моето се?ава?е го здогледувам тво?от лик
и оттаму црпам вода што ?а освежува мо?ата вечна тага.

Отспротива, нашиот Ацо Шопов со „Песната на црната жена“ донесена од Сенегасл, со сознанието дека човекот е огромен, а океанот е мал и со блескавата паралела за Штип и Жоал:

Штип и Жоал,
Еден под Исарот,
друг на Океанот.
А исти ?убови,
исти бранува?а
и исти поетски маки и сонува?а.

Во тоа време, кога Шопов во зем?ата на фланбоа?ените го препе?уваше Сенгор, ?ас тука, во Скоп?е, играв во подмладокот и не баш стрпливо чекав да видам како тоа светот им останува на младите. Бев во редакци?ата на „Млад борец“ ко?, нели, повлече златна жица во македонската литература и новинарство и ко?, како благодарност за тоа, стана една од првите жртви на Транзиц?ата.

Не?се. Тогаш немаше ни мобилки, ни и-ме?лови, ни факсови. Тогаш еден телефонски разговор со Дакар се закажуваше преку пошта на?малку два-три саати порано, а квалитетот на врските беше таков што и во соседството ?е дознае?а дека разговарате со некого во странство. Тогаш се живееше опо?ната радост на допишува?ето.

Оттогаш, наспроти сета мо?а немарност, останале три писма од Ацо Шопов од Сенегал, баш од времето кога то? го препе?уваше Сенгор. Сега ?е ви ги ставам на увид, почитува??и го вашиот пиетет кон делото на Шопов и длабоко верува??и дека, 31 година по нивното пишува?е, ?е бде разбрано дека единствен мотив тие да се об?ават е надежта дека можат троа да припомогнат в дорасветлува?ето на творечката постапка на Шопов.

Првото писмо е испратено од Дакар а 11 февруари 1975. Шопов пишува:

„Како што знаеш Сенгор доа?а ка? нас и ?ас ве?е на голем работам над мо?от дел на препевите. Матевски ми пиша неодамна дека освен мене ?е работат на препевите Сталев и Урошеви?. Во текот на работата се сретнав со некои зборови кои не можам да ги преведам на македонски, па би те молел да ми помогнеш и да ми ги ?авиш што побргу. Тоа се зборовите вилин ко?иц, кос и латица.

Инаку, со преводите уште малку ?е бидам готов. Лично сум задоволен од работата, а колку ?е бидат останатите ?е видиме.

Ти пра?ам една мо?а песна, па кога ?е можеш об?ави ?а во весникот. Праша? го Матевски и ?ави ми дали ?а примил пратката со песните на Сенгор и списокот на избраните песни“

Песната носеше наслов „Во Сонот на црната жена“ и веднаш беше об?авена во „Млад борец“, како претходно и некои други песни на Ацо Шопов.

Се подразбира дека, како играч на подмладокот, безмерно почестен баш од бардот, лета??и тргнав да ги барам македонските значе?а на зборовите што му требаа на Шопов за препевот на стиховите на Сенгор. Вилиниот ко?иц, тоест вилинското ко?че, доби и анегдотско значе?е. Во неко?а од енциклопедиите на?дов дека некое растение носи такво име и му го препратив тоа значе?е на Ацо во Дакар. А оттаму, на 28 март, одговор:

„... Посебно ти благодарам на македонскиот превод на зборовите сo кои се судрив во препе?ува?ето на Сенгоровата поези?а. Само ми се чини дека има едно недоразбира?е во врска со поимот „вилински ко?иц“. Ти велиш дека тоа е некаков цвет и го преведуваш со „вилинско ко?че“.Колку пак ?ас што знам „вилински ко?иц“ е некаков инсект со про?ирни крила. Во сво?от роман „Песна“ О. Давичо го споредува сво?от главен ?унак Ми?а со него. Те молам провери ?а уште еднаш оваа работа и ?ави ми!

Што се однесува до Сенгора св?от дел од работата го завршив, препеав околу 600 стихови. Изборот од неговата поези?а знатно го проширив и сите додатни песни, покра? оние што од порано ги зедов, ве?е ги препеав. Навистина, ово? чудесен поет сè пове?е ме воодушевува. Но сега ми останува уште не помалку важната и одговорна работа – предговорот. Се надевам дека до ма? и таа работа ?е ?а завршам и со препевите ?е му ?а испратам на издавачот“.

Тогаш се активираа и какви-таквите телефонски врски и се брзо се реши: проблемот со вилинското ко?че, она од романот на Оскар Давичо и она хеликоптерче од нашето детство.

Не мина долго време, а од Дакар стигна уште едо писмо, што го донесе една нашинка ко?а се беше вратила од таму. Ацо Шопов пишуваше:

„Бев зафатен со препевите и предговорот на книгата на Сенгор и тоа ми беше на?важно. Сега таа работа ?а завршив и препевите му ги испратив на Мате?а. Неколку песни ти пра?ам и тебе за да ги об?авиш во „Млад борец“, ако имаш можност. Но на?многу што сакам е ова писмо да го добиеш в добра здравствена состо?ба – тоа е на?важно!“

И во пост скриптум:

„Полека се спремам за дефинитивно вра?а?е дома, но времето некако доста бавно ми мине, иако имам обврски преку глава“.

Во сегашниов контекст, важно е да се подвлече фактот дека благодаре??и на оваа преписка, песните на Леополд Сенгор, препеани од Ацо Шопов, за првпат се об?ави?а на македонски ?азик токму во „Млад борец“.

Ете, ова сакав да го соопштам. Како припадник на тогашниот подмладок, прооден под истиот Исар како и големиот Ацо Шопов, со мисла дека допрва ?е се раздиплуваат убавините од очите на си?аркире.


САРА?ЛИ? ВО САРАЕВО

Белокос, истоштен, тивок и блед. Тажен, никогаш потажен. Изет Сара?ли? на телевизискиот екран. И неколку минути потоа, во претполно?ниот телефонски разговор.

Колку вчера, на струшките поетски деноно?и?а, не му требаше ни соба, ни постела. Достатна беше гитарата, виното и песната на при?ателите. Сега, нестварна морничавост: гранати ?а параат душата на поетот. Кратерски дупки на таваните. Сара?ли? во срцето на Сараево. Сараево во срцето на Сара?ли?. Но?. Долга, проклета, крвава но?. Трамва?от за Или?а е вкочанет на по?довната станица. Налудничав продув од Требеви?. Во улицата на поетот испра?аат проектили од Пале. Оттаму каде што береше цве?е за другарката Сара?ли?, додека работеше врз текстот за големиот крагуевачки школски час. Кутрата поези?а!

Има ли смисла старото праша?е: како да се напише сво?от „Фауст“? Таму, на Пале, Радован Кара?и? се перчи мефистофелски. Сара?ли? до Кара?и?, пророчки, во писмото во стихови, пред дваесет години: „Се плашам дека нашиот суд за 20. век е премногу и едностран и избрзан. Па не е белким ?вездата на бесмислата единствена што с?ае на неговото небо?“ Креаторите на бесмислата и натаму даваат интерв?уи. Пак една - но?. Молчете, замолкнете. Маските па?аат.

Гранати врз детските игри и сни. Од нив многу брзо се расте. Во татнежот, не се слуша предупредува?ето на поетот, од пфред четврт век: „Мила, запри. Секогаш ?е стасаш да станеш вдовица на идниот во?ник!“ Стварноста се пишува во сегашно време. Чакнато време. Што станува со стиховите за добра но??

Уште колку црни листови има на календарот на злото? На Сара?ли?и (и на сите како нив) им е преку глава од во?ни, а уште еден мир би пречекале со раширени раце. На Сараево му треба нежен збор. Сара?ли? е таму, на работното место на надежта: ?а завршува песната за поразителниот кра? на дваесетиот век. ?е пукне од мака што се случи под Бранденбуршката порта да не помине последниот ден на во?ната. Па сепак, би им наздравил на ?звездите, макар и од визбата, и ако треба - за инает. Со оросени очила. Како што му прилега на стариот елегичар.

Зарем е ова време за лирика? Праша?ето не е безразложно. Категорички ?е речат „не“ оние кои говорат низ нишаните на оруж?ето. Тие би сакале да занеме сè. И автентичниот лирски сведок и толкувач на ова доба – злодоба.

Генералот Герт Басти?ан, командант на Бундесверот, пред пет години доби аплауз од поетот и остана ме?у кориците на неговите книги. Овие, кои безмилосно го уништуваат Сараево, се генерали од поинаков со?. Од никаков со?, всушност. Потонати во ништожност. Презрени, проколнати. А цве?ето и под бомбите не престанува да цути. Сепак.

Не му е ?асно. Ништо не му е ?асно на поетот. Никому ништо не му е ?асно. Не знаеме зошто. Ужасно ефтина станува живеачката. Присуството на човекот се чувствува сè помалку. Лу?е, каде е човекот? Станува несносливо ова па?а?е до дното на истори?ата. Зарем и под дното има дно? Зарем е можна истори?ата на утрешниот ден без лу?е, без деца, без градови и без села, без песни и гитари?

Пак но?. Пак праша?е. Ро? праша?а.

Се збогуваме ли, дефинитивно, со европскиот хуманистички идеализам? Забораваме ли, лека-полека, дека само оно? ко? ?уби има право да го носи името човек? На тие кои ?убат им треба насмевка, им треба росно цве?е, клупа во паркот, место во последниот ред на кино-салите, маса за два?ца во летните бавчи на рестораните (како оние во Баш Чарши?а, на Или?а и Требеви?), им треба пролетен дожд и севдалинка, а не - тенкови.

При сета збрка, едно е совршено ?асно: Изет Сара?ли? е човеко?убец од глава до петици. Со непресушни нежни струни во гласот. Се чувствува неговата чувствителност. Како горжлива ирони?а на судбината звучи некогашниот запис на Никола Ко?еви? за поези?ата на Сара?ли?: „Емоци?ата на неговата песна... тоа е онаа емоци?а со чи?а што помош се браниме од она од што историски на?многу се плашиме“. Се по?уначи ли Ко?еви?? Каква е состо?бата со неговите емоции денес? Ги заборави ли стиховите на Изет?
Над Сараево се надвива уште една црна но?. Пусто е, со недели ве?е, Вилсоновото шеталиште. Капки надеж сигурно се тркалаат врз новите стихови на поетот. Му трепери гласот: „Поздрави ги, те молам, сите мои при?атели во Македони?а...“

Што, всушност, сакаше да каже поетот?

?е останат лузни и зрнца оча?. Но и непобитната надмо? на поези?ата над здивената стварност.
Поштарите и натаму ?е разнесуваат писма, му порачува Сара?ли? на Гане Тодоровски во песната „Кого утре ?е го возат таксистите“.

Разговорите продолжуваат.

Утре-задутре, Сара?ли? пак ?е се качи во автобусот за Скоп?е. И по пат ?е ?аде гроз?е со шпанската поетеса Клара Ханез.

06.05.1992.

ТЕМНИ ВОКАЛИ

Времето е такво, како во темните вокали на Бродски. Угоре високо, удолу длабоко. Дузини кафки?ански наметки. Под нив сури?а гатачи. Гатаат од дланка и од фил?ан, отвораат паси?анси, токмат хороскопи. Небаре е фрлена нова парола: гатачи од сите зем?и и од сите бои и вери, сега му е ма?ката!

Има разни сорти гатачи. Има безгрижни веселници, има и намрштени нам?ори. Има и претскажувачи на политичкото утре, сценаристи, хироманти, катастрофичари. Со поза на задумани аналитичари. Со апаратчи?а за дале-чинско управува?е, на батерии. ?оамити, поудобно е да се гледа сеир низ замаглените ?амчи?а на замислените Ноеви ковчези. Нам ни ги отстапуваат лавиринтите на совремието. Колку пати ве?е требаше да им бидеме утринско мезе на лам?ата, ако живеачката се редеше по нивни теркови? Сепак: сметката не се прави без крчмарот.

Животот не е само некаде другаде, како и маката. Капки горчливи претсказани?а се лизгаат врз ве?е нагризената коцка ше?ер. Вртат неуморно, налудничаво, барабаните на балканските политички томболи. Маршираат разни ?окери врз зелената чо?а. Чкрипат пана?урските рингишпили. Ем лефтерност, ем нервозна заитаност во сложува?ето на волшебната коцка. За некои унгарска, за мнозина балканска. Весела и шарена играчка што се престорува во пеколна машина.

Не е работата во тоа од челично-птич?а перспектива (авакс, мираж, фантом) да изгледа дека сите ?адат увозни чоколади со лешници. За таква вртоглавица и слепило достатно е и криво магаре. Е ли работата во катадневното потквасува?е на безнадежноста? Ко? ли нè турка кон ширум отворените порти, во тремот, па и во средиштето на шеколот? Праша?а, праша?а... А можно е само она што се случува, нели? Што ни се случува? До каде се протега дрворедот од прашалници?

Со тазе штрекнува?ата од катастрофичен вид не е баш скудна ?авната трпеза. Кобниците сонуваат крвава наситка. Колкаво е расто?анието од спуштените микрофони до кренатите ба?онети? Иде лето, жега. Па врапит изборен мегдан. На ко?а температура пламнува жарта од потпалените стрништа на страстите? Во кои услови реториката на делбите и омразата ?а менува агрегатната состо?ба и станува општ пустош? Ко?а и каде е котата на разбирачката? Какви сопирачки и какви мажи се требни за запира?е на разулавената балканска вртелешка?

Добро де, не сме баш вом?азени од репортерските, чиновничките, тадури и експертски бабароги. И од гатачите – распродавачи на страв по белосветските пана?ури. И малите деца не се тревожат од секакви прикаски. Просто: лага река не гази. Противречностите не се за застрашува?е, ами за разрешува?е. За нас е зборот, а не за грака?ето на црните птици. Белким запикасавме дека откога ?е се скрши колата, многу патишта се отвораат. Мисирков, уште дваесетитретата беше рекол и подвлекол: „Разрешува?ето на македонското праша?е не ?е до?де однадвор, туку одвнатре, од самите Македонци“. Сака да се препрожитува Мисирков! И другите како него. Се виде фа?дето од отровните брборе?а. И од фестивалскиот наплив на „прегреан патриотизам“, ако баш сакате. Трубите свират и воинствени, и погребни маршеви. Свират и обични, ведри ноти. Зависи од трубачите.

Патем: узреа?а ?агодите. Црешите пролетва малку доцнат. Со нив народот ги споредуваше зборовите. Тие се како цреши: една фати, сите ?е се кренат. Сосе темните вокали. Каменот пак, на местото си тежи. Влатко Стефановски прекрасно си игра каубо?ци и инди?анци. Во Драмски Унко го прегнал Калдерон, или обратно, сеедно: животот е сон. Завчеравечер, пак во Драмски, со ?убиша Георгиевски го чекавме Годо, иако знаевме дека то? обично никогаш не доа?а. Арно ама, ?аволот ни ора, ни копа!

30.04.1994.

ЗОШТО ПОЕЗИ?АТА МАЛКУ СЕ ЧИТА?

Праша?ето од насловов е глобално, ама ?ас – со години ве?е – си го поставувам на кра?от на секое лето, во времето на одржува?ето на Струшките вечери на поези?ата. Делува навистина импозантно кога на затвора?ето на ово? поетски фестивал од светски маштаб, поети од цел свет, од струшкиот мост на поези?ата, читаат песни пред десетина ил?ади посетители. Еве, проценителите нека претерале и за половина – пак воопшто не се малку пет-шест ил?ади души кои се насобрале да слушаат поези?а, а не некаков предизборен говор, на пример. Од друга страна, делува навистина мизерно сознанието дека во истата таа Струга нема книжарница во ко?а човек може да купи книга (не мора поетска, дури каква и да е!) од главниот фестивалски лауреат. Книгите на струшките леуреати сека година се печатат луксузно, им се делат во едно торбуле (волнено, демек ракотворбено или пластично, зависи од тоа колку пари има организаторот) на сите учесници на фестивалот и толку. Во книжарница не може да ?а на?дете, не само во Струга, ами во цела Македни?а, толкава колкава што е и таква каква што е. А само бегло да се присетиме, струшки венценосци биле: Вистон Х?у Одн, Еу?енио Монтале, Пабло Неруда, Ханс Магнус Енцесбергер, Андре? Вознесенски, ?осиф Бродски, Томас Транстремер, ?анис Рицос, Рафаел Алберти... Нивни книги, со еден или два исклучоци, во Македони?а не се печатат и отпосле, читателите да видат како и се множи опусот, или, ако си заминале од ово? свет, да се присетат на нив, на некои песни што не биле публикувани во луксузните издани?а на Струшките вечери на поези?ата.

Но, Струшките вечери се само малку поизострен поглед врз суштината на праша?ето. А тоа не имплицира борбена настроеност за одбрана на приметот на поези?ата, за ко?а Бродски, на пример, вели дека на?кондензиран начин на пренесува?е на човековото искуство.

Во ме?увреме, светските фабрики на бестселери работат во три смени, што повторно не значи дека денес лу?ето се претргнуваат од чита?е, макар и на евтините бестселери на кои се гледа презриво од литературните олимписки висови. Мнозина добри прозаисти страдаат од истата болка како и поетите, но во ово? текст се постави праша?ето за (не)чита?ето на поези?ата.

Македонското искуство е пове?естрано поразително и вртоглаво се приближува до праша?ето: чуму воопшто пишува?ето поези?а? Поетите знаат, ама се прават дека не знаат, дека пишуваат и об?авуваат само за при?ателите. Издавачите знаат дека поетските книги речиси воопшто не се продаваат, ама ги об?авуваат оти се покриени со државни дотации. Добар дел од читателскиот корпус времето го тепа со телевизиски сапуници, во кои, нели, нема ни здодевна проза, а не пак поези?а. Со еден збор: сите знаат сè, ама се прават или навистина сакаат да знаат дека не знаат ништо за судбината на поези?ата наша, насушна.

Самата поези?а не е без вина виновна. Многу лесно и без борба и сепредаде на суровите и студени навеви на Транзици?ата. Не успеа (нема гаранции баш и дека сакаше) да се оттргне од старите клишеа, од истрошените, да ги речам, средновековни поима?а на поези?ата и поетите. Наместо да му речат „слава му“ на застарениот (ако не ве?е и парталосан) зборовен збир, тие од ветви зборови сакаа да прават балони на нова слава. На некои руралните спомени, тревките и камчи?ата, им беа поважни од жестокоста на животот, заборави?а дека без живот – нема поези?а. Животот се разбира не е еднаков на поези?а, ама поези?ата е секогаш еднаква на спротиставува?ето на старите клишеа.

И критиката крена раце од поези?ата. Има еминентни критичари кои со години не прелистале поетска книга. Некои дури и кога ?е ги натопорат во некое жири за доделува?е на неко?а поетска награда, првин чекаат другите да го направат на?тесниот избор, па отпосле да свртат по неко?а страница од ве?е направениот избор. Критиката ни се поболе од – пригодност. Не?зината улога се сведе на пригодните беседи при промоциите на поетските книги. И со такви беседи потем се полнат страниците на она што остана од литературните списани?а. Во пригодните говоранции на промоциите, сите поетски книги се – добри, многу добри, на?добри. Самозалажува?ето оди дотаму што мнозина поети недосонуваните соништа сакаат да ги преточат во ?аве: демек, сме имале поези?а свежа и полнокрвна, од модерна помодерна, од чист европски маштаб, дури и за пример сме можеле да служиме. Што не значи дека немаме и такви проблесоци, ама сите знаеме што се проблесоци.

Поези?ата во образовниот систем? А?дете, ви се молам, каков систем – сето тоа пове?е наликува на некаква прастара, ‘р?осана машинери?а, со испокршени запчаници. ?е чкрипи додека чкрипи, па што биде нека биде – ко? сега да се сакалдисува дека тоа оди на штета на поези?ата, при толку нешта наоколу што одат на штета на државата, на општеството?! За Црногорците владее мисле?ето дека сите го знаат наизуст „Горскиот венец“? Ко? наш поет ние, особено нашите на?нови поколени?а, го знаат наизуст? Рацин? Прличев? Неко? трет? Ние и не сме се „договориле“ кого задолжително треба да го знаеме наизуст?

Колку самите наши поети, предводени од бардовите, знаат каква поези?а се пишува во светот, а каква преведуваме ка? нас, ако воопшто преведуваме. Преведува?ето на поези?ата ка? нас на?често се прави по системот „?ас тебе – ти меене“, затоа и на?преведувани се – поетите издавачи. Некои поети, а ?е станат издавачи, а ?е им тргне работата со сопствената афирмаци?а во светот. прекутрупа, надвор до сите светски обичаи (преку агенти, афирмирани издавачи и сл.) а често и со наши државни пари, што сите сме ги одво?увале, како даночни обврзници. Раритетни се примерите од странски ?азици да се преведуваат поети кои не се издавачи. И кога се случуваат такви (убави) раритети, тоа е пове?е за да се добие неко?а пара од некои странски или ме?ународни фондации за таа намена.

Никако не смее да се прескокне и фактот дека самите поети не се читаат ме?у себе. Стига е да се прашаме колку поети има во нашите две писателски асоци?ации, а во колкави (симболични) тиражи се печатат поетските книги и сè излегува на бел ден. Има ли на ?аве – друштво на мртви поети? Колку се живи поетите кои речиси неко? не ги чита? Да се допрашува ли - колку наставници и професори по литература има во државата ни?

И еве го вистинскиот допир со незаменливото значе?е на поези?ата како на?висока форма на човековото изразува?е. Тоа, што веруваме дека е така, нè тера да продолжиме да пишуваме поези?а, да не го обесмислуваме самото дише?е, да не биде тоа дише?е заради дише?е, омлитавено, бесцелно, колку да му мине редост и да се крепи живурка?ето. Поези?ата бара, ама и дава широко отворени бели дробови.
Затоа деновиве како првостепено запрепастува?е, како вистински гром од ведро небо, како мелем да душа, ?а ислушав приказната дека една мала група млади скоп?ани решиле да не си го абат времето со празни муабети по кафули?ата, ами од време на време да се собираат на терасата на еден од нив, и толку колку што се, да читаат, на глас, баш – поези?а, не сво?а, ами од „вистински“ поети – домашни и странски. Секо? што ?е донесе од дома, да им го прочита на другите, па да помуабетат малку за тоа, не „високоумно“ ами баш како обични, на?обични млади лу?е, кои, ете, виделе дека има смисла (и потреба, сетики) да се чита поези?а.
Е, токму таа бистра вода од терасата на скопските дево?ки и момчи?а, откога ?а чув приказната за нив, катаден ми шепоти: ма, има смисла да се пишува поези?а! ?асно е уште сега дека е претеризам сентенцата дека еден ден сите ?е пишуваат поези?а, ?асно е и дека на куково лето сите ?е читаат поези?а, ама дека поези?а ?е се чита многу пове?е отколку сега – ?е се чита.

Колку за потсетува?е: ова го потпишува ко? поет за кого не може да се рече дека се занесува и дека не е цврсто наземи, а на кого, од друга страна, не му личи на годините да биде оптимист.



НОВОГОВОРНИЧКИ МОНОЛОГ

Замижи и почни!

Баш така бе, батка! Шо ти е га?ле за чистунците и затуцаните пуристи, за малиот прст од левата рука не можат да ти се фатат! Ова не е старо време, едноумие, па све да биде по нивно! Слободата и демократи?ата са фалш ако не ти дават слобода да си збориш као што сакаш, мислам, на сво? ди?алект, сленг. Не можеш животот да го униформираш, не можеш ни ?азикот да го униформираш! И фала му на бога шо е така. Гледаш, ме?аваат директори и уредници на телевизи?а, ама у ?азикот не ни пипаат и не ни се мешат. Умре тоа: поуки за ?азикот и такви ствари! Мерамо му е шо сакаш и како сакаш да кажеш, и нико? ништо да не ти може! Мислам, у однос на ?азико, а садржината си е друга работа. За садржина може да одговараш на суд, а за ?азик никаде. А ти, не си ва?да толку мутав па да ?а згла?заш на садржината! Ако си мутав, ?аба ти демократи?ата: требе да знаеш да се уклапаш, да бидеш компатибилен! Не бу?и у мене као прваче у слики со голи женски, стварно ?е така! Шо било тоа компатибилност?! Како не знаеш бе, батка?! Не ли си чул коа шиткаат комп?утери: биле, као, компатибилни, се слажеле, у?дисувале со ИБМ. Нема везе шо се та?вански, важно са компатибилни со ИБМ! Мижи Асан да ти ба?ам! Не е све у компатибилноста! А и компатибилноста не се однесуе само на комп?утерите! Еве, ги слушаш ли министрите и другите бу?и: ?е сме ги имплементирале ти?а и ти?а прописи и ка? нас, за да бидеме компатибилни и комплементарни со Европа и свет, ?а! Успут: треба да причекаме на имплементаци?ата на Де?тонската спогодба, а во ме?увреме, ?е пристигнат и заклучоците на Бордот на директорите на Светската банка. Не знам ко?, неко? си Цацко, бил многу ригиден и не попуштал ни за влакно, таков неко? катил: си ?а гледам работата - велел - и ?ас не сум платен за заштита на вашиот дигнитет! Тие срцепарателни прикаски биле за на телевизи?а, а не за светот на бизнисот! Бизнисот ти е сурова работа! И ка? се исплати у бизнис за репортажа од петна?с минути да се ангажират толку кабломани, микромани, видео-миксери! Това има само на телевизи?а! У новини ?е, богами, друга работа: по неко? едиториал или колумна и - то! Учен народ, башка Транзици?а, лептир-машни, самсонаит-куферчи?а, кра? му нема! И неко? ?е ни отекува тука за ?азикот наш македонски, што нè обединувал сите во една татковина. Као, мие не го знаеме тоа! Знаеме, де: и Шекспир, и Гете, и Пушкин са преведени на македонски. И?! Да си ?а кршам главата бара??и тамо некои зборчи?а, коа нишчо не и фали и на ови?а шо ги употребуам?! Баш ми пашат и а?де бе, батка, биди озбилен! Оста? ме, бе, чоек, не ли гледаш, зимата помина, се топи снегот, уште малку да се пуштам по стаза, после ?е нема ни стаза, ни ски?а?е, ?е остане само стаза слонова! И види вамо: и ти, и неко? други матори не се мангупира?те ногу! Да се чувал ?азико!? Од загадува?е! Како човековата околина што се загадувала, така и ?азикот ни се загадувал! ?а, ма?ката! И од кого да се чува бе, батка, од нас ли!? Така пред дваестина години вриштеле маторците и за ими?ата: не ва?а Боби, ?ими, Жаки, требало македонски ими?а, митревци и митри да бидеме сите, па шо не го бива, не го бива бе батка, ко? век сме сега!? Гледам, не?ни на факултет наеднаш промовирале чак три книги за ?азико. Немам ништо против, нека си прават шо сакат на факултет, не им се мешам у бизнисо, само и они да не ни се мешат, нека нè остаат да си збориме ко? као шо си знае, тоа ти е бе, батка - ем демократи?а, ем богатство на ?азико!

Па, ако се разбравме: мижел, не мижел - темнина е, батка!

02.03.1996.

СТРВНА, ОМЛИТАВЕНА РИБА

Одите и триумфализмот со кои беше на?авувана ерата на глобализаци?ата, полека се заменуваат со посмртни маршеви. Напернатите ултралиберали кои самоуверено и самобендисано со расфрлаа со волшебни стапчи?а и спасоносни формули, почнуваат да ги наведнуваат главите пред стварноста ко?а мнозина ?а именуваат и како пропаст. Сакале-не??еле, новите центри на мо?та увидуваат дека парите и мо?та што тие ?а пружаат не се бесконечни. Пазарот, како основно средство на глобализаци?ата, се разнишува. Се демаскира и фактот дека големиот капитал поседува и пазарни новинари и медиуми, наемни мислители и верни бранители на новиот систем на нееднаквоста. Изминува рокот на трае?е на заше?ерените приказни. Се гледа дека пропагираната еднаквост на шансите, всушност, значела, во ист кафез да заклучите и лав и за?ак, па нека уживаат во натшреварот и се разбира нека победи подобриот. Приказната за еднаквоста на шансите не им значи ништо на лу?ето кои пове?е од една година упорно протестираат пред парламентот на Македони?а. Нив, по 25 години поминати на работа, Транзици?ата ги исфрлила на улица и не бараат ништо освен работа.

На новите господари на светот не им е мило што се поуверливо се покажува дека нивниот волшебен напиток не е за сите лу?е, деа за мнозина то? може да биде и отровен. На новите господари на светот не им е мило што и покра? сè што преку масовните медиуми беше направено за масовно покорува?е на духот, се распламти разногласие и жестоки полемики. Досетливи, какви што ги дал господ, новите господари на светот сега мрморат дека ве?е и не е толку важна глобализаци?ата. Новите господари на светот сакаат да се помириме со доминаци?ата на незнае?ето, но, тоа, сепак, ?е врви малку потешко.
Глобалистичките ветришта не се нов, современ феномен, само што порано тие поинаку се именувале. Виорите на глобализаци?ата силно удирале и оставале видливи лузн и врз лицето на духот. ?азикот, како живо суштеств, исто така е изложен на овие сурови ветришта, а речиси 4.000 ?азици во светот ?а доживеале судбината на малата рипка ко?а завршила во стрвните усти на големата риба. Но, има и пргави и жилави рипки, кои знаат да ?а искористат сво?ата поголема подвижност и да и избегаат од пред нос на големата, омлитавена риба. Во тоа катадневно надитрува?е што се вика и борба за опастанок се ра?аат и нови вредности.

Еве, на пример, цели пет века од таканареченото Отоманско историско време во мо?от ма?чин, македонски ?азик – како зрна песок во клепсидра – влегувале ту?и зборови. Како резултат на то? процес, денеска во моите песни, на пример, ?е ги сретнете и овие зборови: ишарет, ри?а, мерак... Нашите лингвисти нив ги нарекуваат архаизми, а тие зборови мене ми служат за нагласува?е на колоритноста на мо?от сопствен ?азик. Во на?уси црти, ете тоа е вли?анието на петвековниот бран на тогашната глобализаци?а врз ?азикот на мо?от мал, денес уште и уситнет народ. Сакам да речам: бил и поминал то? бран, а ?азикот на мо?от мал народ си опстана ами како.

И денес, во истиот то? мо? ма?чин ?азик – пак како зрна песок во клепсидра – влегуваат ту?и зборови. Во моите песни нив ги нема, ама ?азикот на помладите и на?младите не може да се замисли без таргети, дилови, сте?ови, бексте?ови и други англизми, за кои, во речниците си посто?ат и прекрасни македонски зборови. Во некое идно време овие ту?и зборови ?е служат за нагласува?е на колоритноста на мо?от ма?чин ?азик.

И така, оттука до вечноста. Како што ?е доа?аат нови глобализации, секогаш поинаку именувани, ?е се обновува и своевидниот двобо? на наслагите што ги оставаат тие во дамарите на ?азикот, некако слично на холестеролот и другите масти што се талоат врз крвните садови. Во то? историски процес несомнено се збогатува ?азикот, па и мо?от ма?чин ?азик. Само што никогаш не треба да се заборави дека од многу глава боли, па и од многу ти?и зборови во ризницата на еден ?азик. Баш како што е неопходен таканаречениот добар холестерол во крвта и баш како што е фатален зголемениот лош холестерол.

Во разбрануваниот океан на глобализаци?ата, на малите ?азици им е судено да пливаат до изнемоштеност, ако сакаат да опстанат и да ?а сочуваат св?ата самосв?ност. Без разноликоста на ?азиците, сите бранови би стивнале и сиот живот би станал едно огромно мртво море. Новите глобалисти не поднесуваат ни разноликости, ни полемики, ами безпоговорна еднонасочност. Тие од брегот сеир?иски го гледаат во морето само големиот бран – не знаат или не сакаат да знаат дека има и помали бранови и на?мали бранчи?а. Кога такви незна?ковци во продавницата за сувенири ?е купат од оние руски дрвени матушки, воопшто и не помислуваат дека кога ?е ?а отвориш на?големата, во неа има и помала, и кога ?е ?а отвориш помалата во неа има и уште помала, и сè така до на?малата.

Новите господари на светот мнпгу би се радувале кога светот би го доживувале само на прв поглед, како нив. Кога би го гледале само големиот бран и големата дрвена матушка. За сре?а, постои и она што секогаш и не се гледа на прв поглед. И ?е постои, наспроти дребноста. Така некако е и со ?азиците. Та, сите ние знаеме колку големи дела се напишани и на таканаречените мали ?азици.