Een staatssecretaris is lid van het kabinet, maar niet van de
ministerraad
. Als het beleidsterrein van de staatssecretaris aan de orde is, wordt deze wel voor het overleg in de ministerraad uitgenodigd. Stemrecht heeft de staatssecretaris niet.
Soms mag een staatssecretaris zich in het buitenland minister noemen. Zo mocht de staatssecretaris van Economische Zaken, die Nederland vaak vertegenwoordigde in handelsdelegaties en op internationale handelsconferenties, zich in het buitenland 'minister van Buitenlandse Handel' noemen.
De staatssecretaris legt wel zelfstandig verantwoording af in het
parlement
. Als het parlement het vertrouwen in een staatssecretaris verliest, zal deze moeten vertrekken. De minister kan dan blijven zitten, ondanks het feit dat volgens de
Grondwet
de minister medeverantwoordelijk is.
Omgekeerd biedt een staatssecretaris wel ontslag aan als de minister om welke reden dan ook ontslag neemt. Dit volgt uit het (Grondwettelijke) principe dat een minister (dus ook de nieuwe) zelf moet kunnen beslissen of, en zo ja, wie hij of zij als staatssecretaris wil hebben op het departement. Als regel behoudt de nieuwe minister echter dezelfde staatssecretaris.
Net als ministers zijn staatssecretarissen lid van een partij die deelneemt aan de
regeringscoalitie
. Tot omstreeks 1970 bepaalde de minister vaak zelf wie staatssecretaris werd, maar dat is niet meer zo. Wel zal een minister akkoord moeten gaan met de keuze voor een bepaalde persoon als staatssecretaris op zijn departement. Vaak wordt een staatssecretaris benoemd met een andere politieke kleur dan de minister. Daarmee wordt een politiek evenwicht op het ministerie beoogd.
In de praktijk komt het er op neer dat tijdens de
formatie
van een
kabinet
al wordt bepaald voor welke beleidsterreinen van een ministerie er een staatssecretaris moet komen. Politieke verhoudingen bepalen ook vaak hoeveel staatssecretarissen per partij in het kabinet zitting hebben. Soms kan door het creeren van een extra staatssecretaris het evenwicht in een kabinet worden bewaard.