Myl?ce lub nacechowane słowa i sformułowania, ktorych lepiej unika?

Jest kilka wyrazow i sformułowa?, ktorych radzimy unika?, albo dlatego ?e s? niejednoznaczne, albo gdy? sugeruj? słuszno?? pogl?dow, z ktorymi zapewne, mamy nadziej?, nie w pełni si? zgadzacie.

„ Typu BSD ” | „ Za darmo (for free) ” | „ Freeware ” | „ Komercyjny (commercial) ” | „ Kradzie? ” | „ Ochrona ” | „ Piractwo ” | „ Rozdawa? programy ” | „ Sprzedawa? programy (sell software) ” | „ Tworca ” | „ Własno?? intelektualna (intellectual property) ” | „ Zarz?dzanie Prawami Cyfrowymi (Digital Rights Management) ”

„Typu BSD”

Okre?lenie „licencja typu BSD” prowadzi do pomyłek, gdy? scala w jedno dwie licencje, ktore znacz?co si? od siebie ro?ni? . Na przykład, pierwotna licencja BSD z klauzul? ogłoszeniow? nie jest zgodna z GPL, ale poprawiona BSD jest zgodna.

?eby unikn?? zamieszania najlepiej u?ywa? wła?ciwej nazwy konkretnej licencji i unika? okre?lenia „typu BSD”.

„Za darmo (for free)”

Je?li chcecie powiedzie?, ?e jaki? program jest wolnym oprogramowaniem, nie mowcie, prosimy, ?e jest dost?pny „za darmo”, „bezpłatnie” („for free”). Okre?lenie to znaczy konkretnie „po cenie zerowej” („for zero price”). Wolne oprogramowanie to kwestia wolno?ci, nie ceny. ¹

Kopie wolnych programow s? cz?sto dost?pne za darmo – na przykład, do ?ci?gni?cia poprzez FTP. Jednak istniej? te? kopie wolnego oprogramowania rozprowadzane za pieni?dze na CD-ROM-ach. Rownocze?nie zdarzaj? si? programy prawnie zastrze?one (proprietary software) dost?pne dla niektorych u?ytkownikow bez opłat.

Dla unikni?cia nieporozumie? mowimy, ?e program jest dost?pny „jako wolne oprogramowanie” („as free software”).

„Freeware”

Prosimy nie u?ywa? terminu „freeware” jako synominu poj?cia „free software”. W latach 80. słowa „freeware” cz?sto u?ywano na okre?lenie programow wydanych jedynie w postaci wykonywalnej, bez dost?pnego kodu ?rodłowego. Obecnie termin ten nie ma ?adnej konkretnej, uzgodnionej definicji.

Ponadto, je?li u?ywacie j?zyka innego ni? angielski, sprobujcie unika? zapo?yczania angielskich słow, jak np. „free software” czy „freeware”. Probujcie korzysta? z mniej niejednoznacznych okre?le?, jakie wyst?puj? w waszym j?zyku .

Korzystaj?c z nazwy utworzonej j?zyku pokazujecie, ?e naprawd? odwołujecie si? do wolno?ci, a nie tylko bezmy?lnie powtarzacie jakie? obce poj?cia marketingowe. Odwoływanie si? do wolno?ci mo?e dla waszych rodakow na pierwszy rzut oka wygl?da? dziwnie czy niepokoj?co, ale gdy tylko dostrzeg?, ?e znaczenie jest dokładnie takie, na jakie wskazuje słowo, wowczas naprawd? zrozumiej? o co chodzi.

„Komercyjny (commercial)”

Prosimy nie u?ywa? „komercyjny” jako synonimu „nie b?d?cy wolnym”. Jest to mieszanie dwu zupełnie ro?nych kwestii.

Program jest komercyjny je?li został opracowany w ramach działalno?ci gospodarczej. Program komercyjny mo?e by? wolny albo nie, zale?nie od licencji. Podobnie, program opracowany przez uczelni? czy osob? prywatn? mo?e by? wolnym programem lub nie. Oba te zagadnienia – jaki rodzaj podmiotu stworzył program i jakie wolno?ci – prawa maj? jego u?ytkownicy, s? od siebie niezale?ne.

W pierwszym dziesi?cioleciu działalno?ci Ruchu Wolnego Oprogramowania, Free Software Movement, pakiety wolnego oprogramowania były niemal zawsze niekomercyjne. Składniki systemu operacyjnego GNU/Linux zostały stworzone przez osoby prywatne lub organizacje nonprofit, takie jak FSF i uniwersytety. Jednak w latach 90. zacz?ło si? pojawia? wolne oprogramowanie komercyjne.

Wolne oprogramowanie komercyjne jest wkładem na rzecz naszej wspolnoty, wi?c powinni?my je popiera?. Jednak mo?na si? spodziewa?, i? ludzie, ktorzy s?dz?, ?e „komercyjny” znaczy „nie jest wolny” przyjm?, ?e takie poł?czenie jest wewn?trznie sprzeczne, i odrzuc? t? mo?liwo??. Uwa?ajmy, by nie stosowa? słowa „komercyjny” w taki sposob.

„Kradzie?”

Apologeci praw autorskich do opisania naruszenia praw autorskich cz?sto u?ywaj? słow takich jak „ukradziony” czy „kradzie?”. Rownocze?nie chc?, ?eby?my uwa?ali system prawny za autorytet etyczny: je?li kopiowanie jest zakazane, to musi by? złe.

W zwi?zku z tym nale?y zauwa?y?, ?e system prawny (co najmniej w USA) odrzuca ide?, jakoby złamanie praw autorskich było „kradzie??” . Obro?cy praw autorskich u?ywaj?cy terminow w rodzaju „skradziony” powołuj? si? na autorytet… i fałszywie przedstawiaj? jego zdanie.

Pogl?d, ?e prawo decyduje o tym, co dobre, a co złe, jest z gruntu bł?dny. Prawa s?, w najlepszym razie, prob? osi?gni?cia sprawiedliwo?ci. Mowienie, ?e prawa wyznaczaj? sprawiedliwo?? czy normy etyczne jest stawianiem rzeczy na głowie.

„Ochrona”

Prawnicy wydawcow opisuj?c prawa autorskie uwielbiaj? u?ywa? terminu „ochrona”. To słowo przywodzi na my?l zapobieganie zniszczeniu lub cierpieniom, a tym samym zach?ca ludzi do identyfikowania si? z wła?cicielem i wydawc?, ktorzy czerpi? korzy?ci z praw autorskich, nie za? z u?ytkownikami, ktorzy s? przez nie ograniczani.

Łatwo unikn?? „ochrony” i korzysta? w zamian z neutralnych okre?le?. Na przykład, zamiast „ochrona praw autorskich działa bardzo długo” („copyright protection lasts a very long time”), mo?na powiedzie? „prawa autorskie działaj? bardzo długo” („copyright lasts a very long time”).

Je?li zamierzacie skrytykowa? prawa autorskie, a nie je popiera?, mo?ecie u?y? sformułowania „ograniczenia wynikaj?ce z [systemu] praw autorskich” („copyright restrictions”).

„Piractwo”

Wydawcy cz?sto nazywaj? zabronione kopiowanie „piractwem”. Tym samym insynuuj?, ?e nielegalne kopiowanie jest etycznie rownowa?ne atakowaniu statkow na morzach, porywaniu i mordowaniu ludzi nimi płyn?cych.

Je?li nie uwa?acie nielegalnego kopiowania za to samo, co porwanie czy morderstwo, zapewne woleliby?cie nie u?ywa? do jego opisania słowa „piractwo”, by je opisa?. Istniej? zamiast niego okre?lenia neutralne, jak „zabronione kopiowanie” („prohibited copying”) czy „bezprawne kopiowanie” („unauthorized copying”). Niektorzy z nas mo?e wol? nawet skorzysta? z pozytywnie nacechowanego okre?lenia, jak na przykład „podzieli? si? informacj? z s?siadem”.

„Rozdawa? programy”

U?ywanie czasownika „rozdawa?” w znaczeniu „rozpowszechnia? program jako wolne oprogramowanie” wprowadza w bł?d. Wyst?puje tu ten sam problem, co przy „darmowo?ci”: słowo sugeruje, ?e chodzi nam o cen?, nie o wolno??. Mo?na unikn?? myl?cego terminu mowi?c „wypu?ci? jako wolny program”.

„Sprzedawa? programy (sell software)”

Termin „sprzedawa? oprogramowanie” jest niejednoznaczny. ?ci?le mowi?c, wymiana kopii wolnego programu na pewn? sum? pieni?dzy jest „ sprzeda?? ”. Jednak ludzie zwykle kojarz? poj?cie „sprzeda?y” z nakładanymi zastrze?eniem praw ograniczeniami w dalszym u?ytkowaniu programu. Mo?ecie by? precyzyjniejsi, i zapobiega? nieporozumieniom, mowi?c albo o „rozpowszechnianiu kopii programu za opłat?” („distributing copies of a program for a fee”) albo o „wymaganiu opłaty za nało?one zastrze?eniem praw ograniczenia w korzystaniu z programu” („imposing proprietary restrictions on the use of a program”), zale?nie od tego, co macie na my?li.

Dokładniej omowiono to zagadnienie w artykule „ Sprzeda? wolnego oprogramowania ”.

„Tworca”

Okre?lenie „tworca” stosowane w odniesieniu do autorow niejawnie porownuje ich z bostwem („Stworc?”). Jest ono u?ywane przez wydawcow do wywy?szenia moralnie autorow ponad zwykłych ludzi, ?eby uzasadni? zwi?kszon? władz? praw autorskich, z jakiej wydawcy mog? korzysta? w imieniu autorow.

„Własno?? intelektualna (intellectual property)”

Wydawcy i prawnicy lubi? opisywa? prawo autorskie jako „własno?? intelektualn?”. To okre?lenie ten zawiera ukryte zało?enie: ?e najbardziej naturalny sposob rozwa?ania kwestii praw autorskich opiera si? na analogii z materialnymi obiektami i naszym pojmowaniu ich jako własno?ci.

Jednak w przywoływanej analogii umyka dostrzega zasadnicza ro?nica pomi?dzy obiektami materialnymi a informacj?: informacj? mo?na powiela? i dzieli? si? ni? niemal bez ?adnego wysiłku, podczas gdy nie da si? tak zrobi? z przedmiotami. Oparcie swojego rozumowania na podobnej analogii jest rownoznaczne z ignorowaniem tej ro?nicy.

Nawet system prawny USA nie akceptuje w pełni tej analogii, gdy? nie traktuje praw autorskich tak samo, jak praw własno?ci do obiektow materialnych.

Je?li nie chcecie ogranicza? si? do tego sposobu my?lenia, najlepiej unika? stosowania okre?lenia „własno?? intelektualna” zarowno w słowach , jak i w my?lach.

Z „własno?ci? intelektualn?” jest jeszcze jeden kłopot: jest to wrzucanie do jednego worka kilku odr?bnych systemow prawnych, mi?dzy innymi praw autorskich, patentow, znakow handlowych, ktore maj? ze sob? bardzo mało wspolnego. Te systemy praw powstały osobno, odnosz? si? do odmiennych rodzajow ludzkich działa?, działaj? w odmienny sposob i poci?gaj? za sob? odmienne problemy społeczne. Na przykład, kiedy dowiecie si? czego? o prawie autorskim, lepiej przyj??, ?e to samo nie jest prawd? w przypadku prawa patentowego, bo prawie zawsze tak jest.

Poniewa? te przepisy s? tak ro?ne od siebie, termin „własno?? intelektualna” stanowi zach?t? do upraszczaj?cych uogolnie?. Ka?da opinia na temat „własno?ci intelektualnej” jest niemal na pewno pochopna. Przy tak wysokim stopniu ogolno?ci nie mo?na nawet dostrzec specyficznych kwestii społecznych wynikaj?cych z praw autorskich, odmiennych problemow wynikaj?cych z prawa patentowego, czy ktoregokolwiek z pozostałych.

Termin „własno?? intelektualna” skłania ludzi do koncentrowania si? na wspolnym aspekcie tych nieporownywalnych ze sob? przepisow, tym, ?e ustanawiaj? one rozmaite abstrakcyjne byty, ktore mo?na kupowa? i sprzedawa?, za? ignoruj? inny wa?ny aspekt, dotycz?cy ogranicze? nakładanych przez nie na społecze?stwo oraz po?ytkow i szkod, jakie przynosz?.

Je?li chcecie w klarowny sposob rozwa?a? kwestie wypływaj?ce z funkcjonowania patentow, prawa autorskiego czy znakow towarowych, lub cho?by pozna? ich wymogi, pierwszym krokiem do tego jest zapomnie?, ?e kiedykolwiek słyszeli?cie o „własno?ci intelektualnej” i traktowa? je jako niezwi?zane ze sob? tematy. Je?eli zale?y wam na przekazaniu jasnej informacji i zach?caniu innych do klarownego my?lenia, nigdy nie mowcie ani nie piszcie o „własno?ci intelektualnej”, lecz jako temat dyskusji wskazujcie: prawo autorskie, patenty, czy inne konkretne przepisy.

Według profesora Marka Lemleya z Wydziału Prawa Uniwersytetu w Teksasie rozpowszechnione stosowanie terminu „własno?? intelektualna” jest niedawnym dziwactwem, wynikaj?cym z zało?enia w 1967 roku ?wiatowej Organizacji Własno?ci Intelektualnej (World Intellectual Property Organization, WIPO). (Zob. przypis 123 jego recenzji ksi??ek w Teksa?skim Przegl?dzie Prawniczym z marca 1997 roku, dotycz?cy pozycji Romantic Authorship and the Rhetoric of Property autorstwa Jamesa Boyle'a.) WIPO reprezentuje interesy posiadaczy praw autorskich, patentow i znakow towarowych, i aby zwi?kszy? ich władz? prowadzi działania lobbystyczne wobec rz?dow. Jeden z traktatow WIPO idzie w ?lady ustawy Digital Millenium Copyright Act, ktorej u?yto do cenzurowania u?ytecznych pakietow wolnego oprogramowania w USA. Z kampani? prowadzon? przeciw WIPO mo?na zapozna? si? na stronie wipout.net [zarchiwizowane] .

„Zarz?dzanie prawami cyfrowymi (Digital Rights Management)”

Oprogramowanie Digital Rights Management („zarz?dzanie prawami cyfrowymi”) jest w rzeczywisto?ci przeznaczone do narzucania ogranicze? u?ytkownikom komputerow. Zastosowanie w tym okre?leniu słowa „prawa” jest propagand?, ktora ma doprowadzi? do tego, by?cie nie?wiadomie rozpatrywali to zagadnienie z punktu widzenia nielicznych, ktorzy narzucaj? ograniczenia, lekcewa??c tych wielu, ktorym si? je narzuca.

Dobre alternatywy to, mi?dzy innymi, „cyfrowe zarz?dzanie ograniczeniami” (Digital Restrictions Management) albo „handcuffware” – „kajdankowce”.

---

Ten esej jest opublikowany w  Free Software, Free Society: The Selected Essays of Richard M. Stallman .