-
≪H?l? XV ?srd? Dovl?t?ah S?m?rq?ndi ≪T?zkir?tul-?u?ra≫ kitabında Nizaminin turkc? divanı bar?d? m?lumat verib≫.
Bu sozl?ri AzadlıqRadiosunun ≪?z≫ proqramına m?tn?unas alim, MEA ??rq?unaslıq ?nstitutunun ?m?kda?ı, filologiya doktoru
S?nan ?brahimov
soyl?yir.
Onun dediyin? gor?, h?min ?s?rd? Nizaminin turkc? divanı haqqında geni? m?lumat verilir:
≪H?tta yazır ki, qarda?ı da ?airlik edirdi ? Mut?rrizi. Onun haqqında da m?lumat verir. Biz el? bilirdik, adi saray ?airidir. T?s?vvur edirsinizmi, tarix bunu yazır, amma biz...≫.
N?ZAM?Y? A?D ED?L?N TURKC? D?VAN NEC? TAPILDI?
S?nan ?brahimov Misirin X?d?viyy? kitabxanasında Nizaminin turkc? divanının tapılıb-tapılmamasına bir daha aydınlıq g?tirir:
≪2004-cu il idi. Divanı h?min kitabxanadan Huseyn Turksoy tapıb g?tirdi. Ustund? ≪Nizami≫ yazılmı? bir qovlu?un icind?n tapıb. Huseyn Turksoy Z?ncan Universitetinin professorudur v? ?r?b dilini yax?ı bilir. Deyir, t?dqiqat aparanda bu qovluq ?lim? kecdi. Baxdım ki, ≪Nizami≫ t?x?llusu il? yazan ?airl?ri bir qovlu?a toplayıblar. Gordum, onlardan biri Nizami G?nc?vidir! Ustund? d? Nizaminin butun ata-babasının, ozunun adı. O biri Nizami ? Qaraxani Nizamidir. Ucuncusu m?lum deyil≫.
KOM?SS?YA N? Q?RARA G?LD??
≪Divanın tapılması Az?rbaycan elmi dair?l?rind? nec? qar?ılandı≫ ? sualını S?nan ?brahimov bel? cavablayır:
≪Cox t??ssufl?r olsun ki, etinasız qar?ılandı. Komissiya yaradıldı, birc? m?tn?unas da d?v?t etm?dil?r. M?n Azad? xanıma (Azad? Rust?movaya) b?zi mulahiz?l?rimi verdim. Dedim muqayis? edin. Onun da fikri q?ti deyildi. H?m d?, t??ssuf ki, tez r?hm?t? getdi. Kims? Tehranda Nizami Qaraxaninin kitabını cap etmi?di. G?nc?li Nizaminin ?eirl?rini d? Qaraxani Nizaminin adına yazıb h?min kitabda vermi?di. Komissiya uzvl?ri h?min kitaba baxıb gordul?r ki, G?nc?vinin ?eirl?ri Qaraxaninin kitabında verilib. Dedil?r, bu el? Nizami Qaraxaniy? aiddir≫.
HUSEYN TURKSOY B?RK ?S?B?L??D?...
S?nan ?brahimov Huseyn Turksoyun komissiyanın q?rarından cox ?s?bil??diyini bildirdi:
≪Durdu Z?ncandan Bakıya g?ldi... ≪Divani-Nizami G?nc?li≫ adlı kitab da yazdı. Bu kitabda h?r ?eyi ?saslandırıb. G?nc?vinin d?, Qaraxaninin d? divanını ayrıca verib. Deyir, axı burda M?h?mm?d Cahan P?hl?van m?dh olunur. Nizami Qaraxani S?f?vil?r dovrund? ya?amı? saray ?airidir. O, XII ?srd? ya?amı? Cahan P?hl?vanı niy? m?dh el?sin? Bu ?eirl?ri atribusiyadan kecir?nd?, gorurs?n ki, bu Nizami Qaraxani c?mi 24 il ya?ayıb, bel? ?eirl?r yaza bilm?z...≫.
≪BU D?L XVI ?SR?N D?L? DEY?L!≫
S?nan ?brahimov ?eirl?rin h?r misra v? beytinin ≪Nizaminin q?l?mind?n cıxmı?am≫?qı?qırdı?ını soyl?yir:
≪Sohb?t ancaq Firdovsinin q?hr?manlarından gedir. Ad?t?n, Nizami movzunu ordan gotururdu. Divanın leksikonunda el? sozl?r var ki, m?s?l?n, ≪c?tri-siyah≫. Nizami hec vaxt ≪?r?b≫ dem?yib ? ≪c?tri-siyah≫ deyib. O biri ?s?rl?rind? d?, burda da. Onlarca bel? soz var ki, farsca v? turkc? divanlarda tam ust-ust? du?ur. Halbuki, tutalım, ≪c?tri-siyah≫ sozu Qaraxani Nizaminin hec bir ?eirind? yoxdur. Umumiyy?tl?, onun dovrund? bel? bir soz i?l?nmirdi. Onların dovrund? C?m?idd?n, Daradan, Xosrovdan, ?irind?n danı?mırdılar. S?f?vil?r dovru idi, dovl?t dili Az?rbaycan dili idi. Artıq S?f?vil?rin tarixind?n ?s?rl?r yazılırdı, farsları t?bli? etm?k d?bd? deyildi≫.
≪ANAD?LL? ?D?B?YYATIMIZ H?S?NO?LUDAN BA?LAMIR!≫
S?nan ?brahimovun anadilli ?d?biyyatımızın H?s?no?ludan ba?ladı?ını dey?nl?r? d? cavabı vardı:
≪XI ?srd? Mehranil?r sulal?si vardı, ?sa n?h?ng poema yazıb... B?s bunlar nec? olsun? Nizami o dovrd? turkc? yazırdı, turkc? danı?ırdı. M?h?mm?d?li T?rbiyy?tin ≪Dani?m?ndani-Az?rbaycan≫ kitabında 1000-d?k ?airin adı c?kilir, ?lyazmaları da var. Sad?c?, ?lyazmaları axtarıb tapmaq lazımdır. O dovrd? S?f?vil?rin ?d?bi irsini ruslar ?rd?bild? okuz arabalarına doldurub Sankt-Peterburqa aparıblar. Okuzl?r c?k? bilmirmi? a?ırlı?ı. Tokubl?r Saltıkov-?edrin kitabxanasına. ?ndiy?c?n kataloqu da t?rtib olunmayıb. Orda turkc? yazan ?airl?rin ?lyazmaları vardı. X?tai d? Nizamini cox sevirdi. Onun f?rmanıyla ≪X?ms?≫nin uzu d?f?l?rl? kocurulmu?du. Onların arasında, y?qin ki, Nizaminin turkc? divanı da varmı?≫.
N?ZAM?N? GOR?N G?NC? C?NARLARI...
S?nan ?brahimov maraqlı bir nuansa diqq?t c?kdi:
≪?kinci t?r?fd?n d?, XII ?sr bizd?n hec d? uzaq deyil. G?nc?d? h?min ?srd? ?kil?n cinar a?acları h?l? d? ya?ayır... B?y?m XII ?srd? G?nc? ?halisinin hamısı farsca oxuyub-danı?ırdı ki, Nizami ancaq ?s?rl?rini farsca yazsın? Nizami kuc?y?, alı?-veri?? cıxanda, tutalım, ozun? siqaret alanda (gulu?m?) turkc? danı?ırdı. O, ?eyx idi! O, Cum? namazında h?disl?r danı?ırdı... O, uc d?f? ziyar?td? olmu?du. B?zil?ri deyir, Nizami G?nc?d?n k?nara cıxmayıb! G?nc?d?n k?nara cıxmayan fars dilini nec? oyr?nib? G?nc?d? farsca danı?mırdılar axı, lu??t d? yox idi...≫.
?R?BC?-FARSCA B?LM?RL?R
S?nan ?brahimovun fikrinc?, bu divana bigan?liyin bir s?b?bi d? var:
≪Bizim q?dim-orta ?srl?r uzr? mut?x?ssisl?rimiz g?r?k farsca-?r?bc? bilsinl?r. O dovrun m?d?niyy?tini bilsinl?r. ?lyazmaların oxunmasında ciddi probleml?r var. Ona gor? d?, movzuya ciddi yana?a bilmirl?r. Prinsipial movqe tuta bilmirl?r≫.
N?ZAM? ?E?RL?R? G?NC? L?HC?S?ND? YAZIB!
S?nan ?brahimov artıq Nizaminin turkc? divanını transliterasiya etdikl?rini dedi:
≪Tezlikl? i?ıq uzu gor?c?k. Ozu d?, Nizami bu ?eirl?ri G?nc? l?hc?sind? yazıb, ey! (Gulu?m?). H?, G?nc? l?hc?sind?! Sozl?rd? hiss olunur. Bax, onun ≪Su≫, ≪N?rgiz≫ , ≪S?nc?r il? To?rul≫ q?sid?l?ri qar?ımdadır. Azca oxuyum...≫.