Xam-xamu nosukaay
(walla
Xam-xam bi neel nosukaay
), moo yor gestu gi aju ci
ceslaay yu xibaar
yi, xarala yi neel seenug nos ak seenug jefandikuwiin ci noste yi nuy jefandikoo ay
nosukaay
. Ni ciy yengu seen liggeey doon lekkale ay nosukaay nu doon li nuy tuddee ag
lonkoo
, defar ay
datti njoxe
,
boppal ay noste
, defar ay
teriin
te loolu laaj na xam ag
kallaamag teriin
, .
Cig lawal, xam-xamu nosukaay dafa embu ci li nuy wax
xaralay xibaar ak jokkoo yu yees
yi di xeetu xam-xam bi emb lepp li neel xibaar, ci gepp anamam. Ci teriin wi la teralkat bi di joxee ay tegtal nosukaay bi ci anam gi mu war a yoree xibaar yi, lan la ci war a def ak nan la ko war a defe.
Jefaan
yi nag nooy mbooleem ceri nosukaay bi, benn bu ci nekk am na liggeey bu nu ko sant: yii di renk xibaar yi, yii di leen wone ni nga begge, yii di leen soppi...
Ba adduna dooree ba tay nit daa mas di ut ay jumtukaay ngir man a def ay wanneem. Ci jumtukaay yooyu, ci yi gen a yagg, man nanu cee lim alliway
Hammurabi
(1750 laata yeesu).
Wuutuloxo
yu
doolerandu
yu njekk noo ngi tambalee feen ci diggante XVI ak XVII
u
xarnu. Wannikaay bu doolerandu bu njekk, japp nanu ne, mooy bu Wilhelm Schickard ci XVI
u
.
Ci
1642
Blaise Pascal
defaroon na, moom itam, ab Wannikaay bu doolerandu, doonoon bu nu doon jaay sax, ba tay jii juroom-neent ci yooyu man nga leen a fekk ci jeexiituwaay (musee) yi. Ci ay njelbeenam man nanoo wax ne
xaymaan
yi rekk noo ci doon yengu ndax li leen yitteeloon moo doonoon defar ay jumtukaay yu leen di yombalal seeni Wanni yu xayma. Ay ceslaayam yepp ci xayma lanu taxaw, rawati na linuy way
aljibar bu Bool
.
Tay jii xam-xamu nosukaay jel na wall wu am solo ci sunug dund, cig suqali ci wallu koom-koom ak mboolaay yu askan yi.