Nizami G?nc?vi Az?rbaycan g?ncl?rin? n? arzuladı?

Bu d?f? “Heyk?ll?rl? sohb?t”d? S?rv?r ?irin Nizami G?nc?vinin heyk?li il? sohb?tl??ir

Bu d?f? dahi Nizami il? goru?m?k q?rarına g?ldim. Heyk?l? yaxınla?anda n?d?ns? ilk novb?d? ?airin a?a?ıdakı misraları x?yalımda s?sl?ndi:

? Ozun t?k diri bil m?ni cahanda
M?n d? canlanaram, s?n canlananda.

Salamdan sonra ilk sualım bel? oldu:

- Ustad, sizin uzunuzd?n d?, ?s?rl?rinizd?n d? nur tokulur, insanilik suzulur. ?ubh?siz, bu, insanlara olan m?h?bb?tinizl? ba?lıdır...
- El?dir. H?r bir s?n?tkarın ozunun ba?l ıca m?qs?di olur. M?nim yaradıcılı?ımın canını m?hz insanp?rv?rlik t??kil edir.

- Ustad, m?n sizd?n ?vv?l boyuk ?airimiz olan M?h?mm?d Fuzuli il? sohb?tl??mi?dim. Onun uzund? d?rin bir k?d?r, q?m var idi. Sizin uzunuzd? is? daha cox m?rh?m?t, mehribanlıq gorur?m...
- ?nsanların d?rd-q?mi m?ni d?, Fuzulini d? eyni d?r?c?d? m?yus edir, k?d?rl?ndirir. Fuzuli hamının d?rdini ?lind?n alıb, ozu c?km?k ist?yirdi ki, onların d?rdi azalsın. M?n d? onun kimi... Ancaq d?rdl?r? gor? m?n daha cox q?dim hokmdarları qınamı?, onları xalqla yax?ı r?ftar el?m?y?, ?dal?tli v? qay?ıke? olma?a, insanların nazını c?km?y? ca?ırmı?am. Cunki h?r insan hansısa c?miyy?tin uzvu, bir olk?nin sakinidir. ?g?r h?min c?miyy?td? insanlara qay?ı, m?rh?m?t olarsa, q?m-k?d?r d? olmaz.

- Siz danı?dıqca m?nim yadıma “?sg?nd?rnam?” poemasından bu misralar du?ur:

? Oyl? bir ixtiyar olsaydı m?nd?,
Qoymazdım b?nd?y? mohtac bir b?nd?

- M?n o misraları ona gor? yazdım ki, t?xmin?n 30 il q?dim hokmdarlara oyud-n?sih?t verdim, lakin sad? insanların v?ziyy?ti, hokmdarların onlarla r?ftarı, olk?l?rin idar? edilm?si s?viyy?si m?ni qane etmirdi. Axırda ?sg?nd?r kimi ideal hokmdar, “xo?b?xtl?r olk?si” kimi ideal c?miyy?t yaratdım.

- Ancaq siz ?sg?nd?ri xo?b?xtl?r olk?sin? g?tirm?kl? onun ozunu d? utandırmısınız...
- Do?rudur. ?sg?nd?ri m?n el? bir c?miyy?t? g?tirir?m ki, orada hokmdar yoxdur. Hamı huquqca, s?rv?tc? b?rab?rdir. Burada x?st?lik, cinay?t, kin-?dav?t yoxdur. ?nsanlar s?ad?t v? sevinc icind? ya?ayırlar. Onlar ?sg?nd?rd?n soru?urlar ki, s?n kims?n, bura n? ucun g?lmis?n? ?sg?nd?r utanır desin ki, cahangir?m, fateh?m torpaq tutma?a g?lmi??m.

- Ustad, sizin ?s?rl?riniz ideyalarla, movzularla o q?d?r z?ngindir ki, onların h?r biri haqqında ?traflı sohb?t el?s?k, min bir gec? b?s etm?z. Lakin bir-iki m?s?l? var ki, onlara ozunuzun munasib?tinizi bilm?k ist?rdim. M?s?l?n, m?n sizin fars deyil, Az?rbaycan ?airi olma?ınızı oz dilinizd?n e?itm?k ist?rdim.
- ?lb?tt?, m?n az?rbaycanlıyam, Az?rbaycan ?airiy?m. G?nc?d? do?ulmu?am, omur boyu orada ya?amı?am, orada da v?fat edib, d?fn olunmu?am. Xalqımız sa? olsun ki, q?brim ustund? goz?l bir m?qb?r? ucaldıb. Atamın adı Yusif, anamın adı R?is?dir. M?nim fars ?airi olma?ımı b?zi aliml?r onunla ?laq?l?ndirirl?r ki, ?sas ?s?rl?rimi fars dilind? yazmı?am. ?vv?la, bu h?min dovrun t?l?bi idi. O zaman ?d?bi-b?dii dil fars dili idi. Bu dild? yazma?a m?cbur idim. ?irvan?ah Axsitanın m?n? m?ktubu yadındadırmı? O , “Leyli v? M?cnunu” fars dilind? yazma?ı tap?ırır v? turk dilinin ?ah n?slin? yara?madı?ını qeyd edir.

- Bu m?ktub sizi q?z?bl?ndirmi?di...
- El?dir. “Qula?ım qulluq halqasına du?duyun? gor?” q?z?bl?nmi?dim. Lakin onu da deyim ki, m?n turkc?-az?rbaycanca da ?s?rl?r yazırdım. Ancaq saraylar onları q?bul etmirdi. ?g?r bel? deyildis?, Axsitan niy? m?n? deyirdi farsca yaz, turkc? yox. Az?rbaycan aliml?ri m?nim Az?rbaycan ?airi olma?ımı coxdan subut edibl?r v? bu mubahis? qalxanda yen? d? r?qibl?rin? ?saslı cavablar verirl?r. M?n s?n? bu bar?d? “X?ms?”nin iki misrasını da xatırlatmaq ist?rdim:

? Almır turkluyumu h?b?? olk?si

Olmu? xo? dov?adan m?hrum cuml?si

Ancaq m?n qurur duyuram ki, ba?qa xalqlar v? olk?l?r d? m?ni oz ?airl?ri hesab etm?y? calı?ırlar. M?n butun xalqlara v? olk?l?r? horm?tl? yana?ıram.

- B?li, ustad, siz Az?rbaycan ?airi olsanız da, b???riyy?t?, butun dunyaya m?xsussunuz. Dunyanın bir cox alim v? ?airl?ri sizi “?eirin Allahı”, “H?r sozu birinci dey?n”, “Soz s?n?tinin ?n uca zirv?si” adlanıb. O?lunuz M?h?mm?d? n?sih?tinizd? d? t?xmin?n bu cur demisiniz:

? ?eird?n ucalıq umma dunyada
Cunki Nizamiyl? qurtardı o da

- M?n erk?n vaxtlarımdan soz s?n?tini sevmi?, ona konul ba?lamı?, guclu mutali? etmi?, sozun sehrin?, mocuz?sin? inanmı? v? ozum d? mocuz?li, qeyri-adi sozl?r-?eirl?r yazma?a calı?mı?am.

- Ustad, s?n?td?n soz du?mu?k?n elmi d? xatırlatmaq yerin? du??r. Axı elml? s?n?t qo?a qanaddır. Siz ?s?rl?rinizd? s?n?tkarlarlarla yana?ı, aliml?r? d? yuks?k qiym?t vermi?iniz:

? Kutl?l?r icind? secilir yeri
Hamıdan yuks?kdir alimin yeri

Bu m??hur v? d?y?rli misralar bu gund? aktualdır, ?h?miyy?tlidir.

- Do?rudur. Boyuk aliml?ri olan olk?l?r h?mi?? t?r?qqi ed?r, ?ohr?t qazanar. M?n ist?rdim ki, t?bii s?rv?tl?r diyarı olan Az?rbaycan, h?m d? “elm olk?si”, “qudr?tli aliml?r v?t?ni” olsun.

- Bakının bu goz?l gu??sind? sizinl? sohb?t el?m?k xo?dur. ?trafınızdakı insanlar da siz? horm?t v? m?h?bb?tl?, heyranlıqla baxırlar. Onlar Az?rbaycanın muxt?lif bolg?l?rind?ndir. Siz d? Az?rbaycanın h?r bir ??h?rini, k?ndini cox sevirsiniz. Lakin rayonlar icind? biri var ki, siz onu iki poemanızda boyuk ilhamla, m?h?bb?tl? t?svir v? t?r?nnum etmisiniz. M?n h?min rayondanam.
- H?, bildim, b?rd?lis?n.

- El?dir. Ustad, m?n B?rd?d?n oldu?umu surpriz kimi sohb?timizin axırına saxlamı?dım.

? B?rd? n? goz?ldir, nec? q???ngdir.
Yayı da qı?ı da guldur, cic?kdir.

Bu misralar h?r bir b?rd?linin dilinin ?zb?ridir.

- Cox goz?l. M?n G?nc?d? anadan olmu?am, orda ya?amı?am, do?ma ??h?rim? sevgi dolu misralar h?sr etmi??m. Lakin bir m?s?l? il? ba?lı B?rd?y? getmi?dim. Sakinl?rl? goru?dum v? onları ur?kd?n sevdim. “Xosrov v? ?irin”d? bu hadis?ni h?v?sl? t?svir etmi??m. Bel? ki, o dovrun ?n boyuk hokmdarı M?h?mm?d Cahan P?hl?van m?n? bir h?v?snam? ? y?ni e?q dastanı yazma?ı tap?ırmı?dı. M?n bir nec? m??hur m?h?bb?t mac?ralarını n?z?rd?n kecirdim. N?hay?t, B?rd? il? ? Az?rbaycanla ba?lı oldu?u ucun “Xosrov v? ?irin” ?havalatı uz?rind? dayandım. Boyuk hokmdarın sifari?ini layiqinc? yerin? yetirm?k ist?yirdim. Bu m?qs?dl? B?rd?y? getdim, oranın qoca mudrik sakinl?ri il? m?sl?h?tl??dim. Onlar sa? olsunlar m?n? ur?k-dir?k verdil?r, ust?lik, B?rd? goz?li ?irinl? Sasani hokmdarı Xosrovun m?h?bb?ti haqqında bir qiym?tli ?lyazma ba?ı?ladılar. B?rd? qocaları m?ni bu dastanı yazma?a t??viq etdil?r, xeyir-dua verdil?r. Onların n?f?si yungul, xeyir-duaları u?urlu oldu. M?n m?hz b?rd?lil?rin m?n?vi kom?yi il? b?dii c?h?td?n ?ah ?s?rimi ? “Xosrov v? ?irin” poemasını yazdım. Bu ?s?r? gor? M?h?mm?d Cahan P?hl?vanın qarda?ı Qızıl Arslan m?n? H?mdunyan adlı k?nd ba?ı?ladı.

- Ustad, B?rd?y? olan m?h?bb?tinizin n?tic?sidir ki, siz “?sg?nd?rnam?” poemasında da parlaq b?rd?li sur?tini ? Nu?ab?ni yaratmısınız.
- B?rd?d? hokmdar Nu?ab? oz a?lı, bacarı?ı, goz?lliyi il? misilsiz bir obrazdır. B?rd?li ? Az?rbaycanlı qızı dunya fatehi ?sg?nd?r? d?rs verir. “Aslanın erk?yi, di?isi olmaz” deyir. Boyuk ?sg?nd?r is? oz novb?sind? B?rd?li qız haqqında qiym?tli fikir soyl?yir:

? E?q olsun bu fikri sa?lam qadına
M?rdliyin yolunu gost?rir m?n?!

- Ustad, h?l?lik, sa? olun. ?n?aallah bir d? goru??rik. M?n? ?lav? sozunuz varmı?
- S?nin simanda butun Az?rbaycan g?ncl?rin?, Az?rbaycan v?t?nda?larına xo?b?xtllik arzulayıram. Must?qil dovl?timizi daim inki?af etdirin, sa?lam v? goz?l olun, firavan ya?ayın. V?t?nimizi sevin, onu ya?ılardan qoruyun. Bu i?l?rd? Ulu Tanrı daim siz? yar olsun!

S?rv?r ?irin