Fino' Chamoru
Finu? Chamorro (CNMI), Fino? CHamoru (Guam)
|
Fumino:
|
Marianas
|
Gi:
|
Notte Marianas
yan
Guahan
|
Fafa’nague:
|
58,000 (2005?2015)
|
Familian lengguahe:
|
Austronesian
|
Official status
|
Official language in:
|
Guahan
Notte Marianas
|
Regulated by:
|
Kumision i Fino’ Chamoru
|
Codes
|
ISO 639-1:
|
ch
|
ISO 639-2:
|
cha
|
ISO 639-3:
|
[1]
|
SIL:
|
cha
|
Map
|
|
Fino'CHamoru
pat Finu'Chamorro (
Espanot
:
Chamorro
) i lengguahen i manchamoru (lokkue', manamoru), i natibon i
Islas Marianas
(
Notte Marianas
yan
Guahan
). Fuera di Marianas, meggai na chamoru manasaga gi
Estados Unidus
sina manfino'chamoru.
Sumasaonao este na lengguahe gi ayu na familian lengguahe i mafanana'an
Austronesian
(ni' sasaonao lokkue' siha i lingguahen Tagalu, Indonesia, Hawaii, yan Samoa). Guaha kasi 50,000 para 75,000 sina manfino'chamoru.
Giya Guahan, chamoru i ofisiat na lengguahe, sumiha yan engles. Giya Notte Marianas, chamoru unu gi ofisiat na lengguahe (i otru engles yan
Fino' Karolinas
).
Letra
|
Na'an
|
'
|
glota
|
A a
|
ae
|
A a
|
ah
|
B b
|
beh
|
CH ch
|
tseh
|
D d
|
deh
|
E e
|
eh
|
F f
|
feh
|
G g
|
geh
|
H h
|
heh
|
I i
|
ee
|
K k
|
keh
|
L l
|
leh
|
M m
|
meh
|
N n
|
ne
|
N n
|
ne
|
NG ng
|
ngeh
|
O o
|
oh
|
P p
|
peh
|
R r
|
reh
|
S s
|
seh
|
T t
|
teh
|
U u
|
oo
|
Y y
|
dzeh
|
- Flores, Evelyn
Fu'una and Pontan
- Government of Guam, Department of Education (1998)
Mandidok yan mamfabulas na hemplon Guahan
- Indalecio Camacho, Dolores
Guaiyayon na Trongkon Mansanita
- Iriarte Leonard Z.
I Tinituhon/The Beginning
- Osborn, Lance J. (2016)
Si Pedro yan i Hilet Oru na Ko’ko (Pedro and the Golden Ko’ko’)
, University of Guam Press: Guam
- Reyes, Dawn Lees (2013)
I Patgon Ni Tuma'yok Desde Guahan Esta Luta
- Perez Bollinger, Simone Efigenia (2018)
Un Ha’ani yan Si Ena (“A Day with Ena”), University of Guam Press: Guam
- Typis Societatis Missionum ad Exteros (1910)
Debosionario: leblon tinaitai para i Islas Marianas gi fino Chamorro
, China: Typis Societatis Missionum ad Exteros.
- Katherine Bordallo Aguon yan otro siha.
The official Chamorro-English Dictionary. Ufisiat na Diksionarion Chamorro-English
. Guam, DCA, 2009.
- Joaquin & Manuel Flores Borja & Sandra Chung:
Estreyas Marianas: Chamorro
. Saipan, Estreyas Marianas Publications, 2006.
- Blust, Robert (2000).
Chamorro Historical Phonology
. University of Hawaii Press.
- Chung, Sandra
(1983).
Transderivational Relationships in Chamorro Phonology
. San Diego: University of California.
- Chung, Sandra
(1998).
The Design of Agreement: Evidence from Chamorro
. Chicago: University of Chicago Press.
- Ibanez del Carmen, Padre Fray Aniceto (1865).
Diccionario espanol-chamorro
.
- Madrid, Carlos; Cepeda, Jeremy.
Chamorro as a Written Official Language in the Mariana Islands. The Garrido Document of 1799
(PDF)
.
- Onedera, P. R. (1994).
Fafa'na'gue Yan Hinengge Siha
. Guam.
- Onedera, Peter R. (2018).
Taimanu na Ini
. Taiguini Books, University of Guam Press.
ISBN
1935198440
.
- De Vera, R. M. (1931).
English-Chamorro Dialogues: Inadingan Siha Gi Fino Engles Yan Fino Haya
. Hong Kong: Nazareth Press.
- De Vera, R. M. (1932).
Diccionario Chamorro-Castellano
. Filipinas: Imprenta y Litografia Germania, Cacho Hermanos.
- Rodriguez-Ponga, Rafael (2003).
El elemento espanol en la lengua chamorra
. Madrid: Servicio de Publicaciones, Universidad Complutense (
Complutense University of Madrid
).
- Rodriguez-Ponga, Rafael (2009).
Del espanol al chamorro. Lenguas en contacto en el Pacifico
. Madrid: Ediciones Gondo.
- Rodriguez-Ponga, Rafael (2009).
Del espanol al chamorro: Lenguas en contacto en el Pacifico
. Madrid: Ediciones Gondo.
- Rodriguez-Ponga Salamanca, Rafael (2018).
El valor economico de una lengua minoritaria: el chamorro de las islas Marianas
.
- Rodriguez-Ponga, Rafael.
El primer vocabulario de la lengua de las Islas Marianas (1565)
(PDF)
.
- Topping, Donald M. (1973).
Chamorro reference grammar
. Honolulu:
University of Hawaii Press
.
- Topping, Donald M., Pedro M. Ogo, and Bernadita C. Dungca (1975).
Chamorro-English dictionary
. Honolulu: University of Hawaii Press.
- Topping, Donald M. (1980).
Spoken Chamorro: with grammatical notes and glossary
(revised ed.). Honolulu: University of Hawaii Press.
- Y Cuatro Ebangelio Sija Yan Y Checho Y Apostoles Sija Gui Testamento Nuebo Y Senotta Yan Y Sarbadotta Si Jesucristo; Yan Y Salmo Sija: Un Trinaduse Y Fino Griego Yan Hebreo Gui Fino Y Tano Guam Pat Y Chamorro
. Estados Unidos: Creative Media Partners, LLC. 2022.
- (2011). Front Matter. In L. Reid, E. Ridruejo & T. Stolz (Ed.),
Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism
(pp. 1-9). Berlin: Akademie Verlag.
https://doi.org/10.1524/9783050056197.fm
- Difirentes klasen estoria gi fino Chamorro
. (1979). Estados Unidos: Pacific Area Languages Materials Development Center, University of Hawaii at Manoa.
- San Marcos gi fino' Chamorro nina'pusipble ni American Board of Catholic Mission
. (1987). (n.p.): Marianas Printing Service, Incorporated.
- Debonisario: (maripasa Di Nuebu) Lepbon Tinaitai Para i Islas Marianas Gi Fino' Chamorro
. (1986). Islas Marshall: Marianas Printing Services.
- San Marcos Gi Fino' Chamorro
. (1987). Islas Marshall: Marianas Printing Service.
- Catesismon i dottrina cristiana mapublica para i Islas Marianas gi fino chamorro pot i mamale capuchino
(1910). China: Typis Societatis Missionum ad Exteros.